ONLİNE İŞLEMLER
İnme, veya felç, beyne giden damarların tıkanıklıkları ya da damar dışına kanamaları sonucunda ortaya çıkan ani güç-kuvvet-his kaybı, konuşma ve görme bozuklukları olarak tanımlanabilir. Meydana gelen hasarın yerine ve büyüklüğüne göre farklı şiddette belirtiler ortaya çıkar. Hastalığın ilk döneminden, bağımsız yürüme ve günlük işlerini yapabilme sürecine kadar geçen her basamakta hastalığın tedavisi ve rehabilitasyonu planlanır. Robotik rehabilitasyon, iş-uğraşı tedavisi, konuşma terapisi, spastisite tedavisi ile birliktedir.
Yürüme yeteneğini kısmen veya tamamen kaybetmiş hastalarda tekrar yürüme yeteneğinin kazanılmasına yardımcı olan robotik yürüme sistemine lokomat denir.
Robot yardımlı yürüme tedavisi; inme, omurilik yaralanması, beyin hasarı gibi nörolojik veya kalça-diz protez, önçaprazbağ yaralanması gibi ortopedik nedenlerden dolayı yürüme yeteneğini kaybetmiş hastaların bir robotik cihaz yardımıyla yürüme yeteneğini yeniden kazandırmayı veya yürümesini düzeltmeyi hedefleyen bir fizik tedavi şeklidir.
Robot yardımlı yürüme tedavisi ilk olarak 1995 yılında kullanılmaya başlanmıştır. Lokomat kullanımına 2002 yılında FDA onayı alındıktan sonra robot yardımlı yürüme tedavisi tüm dünyada yaygınlaşmıştır.
Lokomat iki ana bölümden oluşur. Birinci bölümde hasta yürüme bandı üzerinde ayakta dik şekilde askıya alınır ve robota dış kayışlar yardımıyla bacaklarından bağlanır. Hastanın ağırlığı önceden yapılan muayene sonucunda askılar ve robot yardımıyla belirli oranlarda azaltılır. Ağırlığın ne kadar azaltılacağı hastanın hareket kabiliyetine göre belirlenir. Vücut ağırlığının hangi oranda robot tarafından destekleneceği belirlendikten sonra yürümeye hastanın katkısının ve cihazın katkısının ne oranlarda olacağı değerlendirilerek çalışmalara başlanır.
İkinci bölümde ise bilgisayar kontrollü robotik motorlar mevcuttur. Bu robot parçalar hastanın bacaklarına kalça ve diz eklemleri referans alınarak bantlarla monte edilir. Yürüme başladığında bacaklar doğal yürüme hareketi oluşturacak şekilde hareket ettirilirken, robot parçalar üzerindeki alıcılar vücudun harekete cevabını değerlendirerek bilgisayara aktarır. Bilgisayarda oluşturulan grafiksel veriler yardımıyla hastanın yürümenin hangi aşamasında ve ne düzeyde problem yaşadığı belirlenir. Bilgisayarla bacaklardaki eklemler sürekli kontrol edilirken, robot hastanın bacaklarını doğal yürüme sırası ile hareket ettirir. Hasta doğal yürüme paterni içindeyken robot müdehale etmezken, yürüyüş bozulduğu an robot gerekli düzeyde müdehale eder. Eklemler üzerinde yer alan güç ölçüm alıcıları hasta ile Lokomat arasındaki etkileşimin uyumlu olup olmadığını sürekli kontrol altında tutmaktadır.
Yürüme yeteneğini kaybetmiş hastalarda hastayı olabildiğince erken ayağa kaldırmak yürüme yetisinin tekrar kazanılmasında ve hareketsizliğe bağlı sorunların önlenmesinde çok önemlidir. İnme ve omurilik yaralanması gibi nörolojik hastalıklara bağlı yürüme bozukluklarında beyinden gelen sinyaller kaslara ulaşamamaktadır. Ortopedik nedenlere bağlı yürüme bozukluklarında ise kaslar beyinden gelen sinyallere gerekli cevabı verememektedirler.
Lokamat ile yapılan tekrarlı yürüme hareketi, hastalık nedeni ile bozulmuş beyinden gelen Sinyal akışının yeniden kazanılmasına, beyin ve omuriliğin birlikte çalışmasına, hastalık veya yaralanma nedeniyle kesilen sinyal iletiminin yeniden oluşmasına yardım eder. Özellikle beyin ve omurilik hastalarında lokomat tedavisi omurilik ve bacaklar arasında olan refleks arkın yeniden oluşmasını sağlayarak, yürüme hareket serilerinin tekrarlanması, sinirleri uyararak omuriliğe yürümeyi nasıl başlatacağını ve devam ettireceğini yeniden hatırlatmaktadır. Lokomat tedavisi ile bacaklardan gelen duyusal uyarılar ve görsel algı ile birlikte beynin reorganizasyon ve adaptasyon yeteneği sonucunda beyinde yürümeyi sağlayan bölgelerdeki zarar görmüş hücre gruplarının görevlerini başka beyin hücre grupları öğrenir.
Lokomat sistemi yatağa bağımlı ve yürüyemeyen hastada kasların yeniden güçlenmesini ve bacaklardaki kan dolaşımının yeniden sağlanmasına yardımcı olmaktadır. Yeniden yürüme yeteneğini geri kazanan hastanın kemik yapısı güçlenerek kemik erimesi ve buna bağlı oluşabilecek kırık riski de azaltılmış olur. Hastayı erken ayağa kaldırma hareketsizliğe bağlı gelişebilecek yatak yarası, damar tıkanıklığı ve eklemde kısıtlılığı gibi sorunların önlenmesini sağlamaktadır.
Tedavinin asıl amacı yürüyemeyen hastalarda yürüme yeteneğinin yeniden kazanılması veya yürüyebilen hastalarda yürüme yeteneğinin geliştirilmesidir.
Tedavinin uygulanabilmesi için hastanın bacaklarında en az bir ana kas grubun da az da olsa bir miktar duyu veya motor hareket bulunmalıdır.
Diğer fizik tedavi uygulamalarında olduğu gibi hastalar program öncesi fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı tarafından ayrıntılı bir değerlendirmeye alındıktan sonra tedaviye uygunsa hastaya göre tedavi programı ve süresi belirlenir.
Armeo Power rehabilitasyonun erken fazından itibaren el ve kolun hareket bozukluklarında kullanılabilen bir tür robotik rehabilitasyon cihazıdır. Armeo Power ile el ve kolunu kontrollü şekilde kullanamayan hastalara bir robotik sistem yardımıyla kol ve el rehabilitasyonu uygulanabilmektedir.
İnme, travmatik beyin yaralanması ve omurilik yaralanması gibi nörolojik hastalıklar sonucu gelişen kol ve elde fonksiyon bozukluklarında kullanılan, kol ve eldeki kullanma kabiliyetini arttırmayı hedefleyen robot yardımlı nörorehabilitasyon yöntemidir. Hastanın eliyle cisim kavraması, yemek yemesi, kıyafet giyip çıkarma gibi günlük aktivitelerini geliştirmesine yardımcı olur. Ağır hareket bozukluğu olan hastalar da dahil olmak üzere erken dönemde rehabilitasyona katılımı sağlamaktadır.
Kol-el robotu robotik dış iskelet ve istenilen yüksekliğe ayarlanabilen ve üç boyutlu çalışma alanı sağlayan elektrikli bir sütundan oluşmaktadır. Tüm kola gerekli desteği vererek hastanın kol ve el hareketlerini geliştirmesine yardım eder. Tüm kol genişlik ve uzunluklarında, her iki el ve kolda kullanılabilir. Omuz, dirsek, kol ve el bileğinin tüm hareket yönlerinde hastayı çalıştırabilmek mümkündür. Robotik motorlar bilgisayar kontrollüdür ve bir software yardımıyla tekrarlı yoğun hareket programlarını içeren oyunların da yardımıyla hastanın motivasyonunu arttırarak, kol-el hareket kabiliyetinin artmasını sağlamaktadır.
Armeo Power yüksek konsantrasyonlu spesifik hareketlerin çalıştırılmasına olanak vererek hastalık nedeni ile bozulmuş, beyinden gelen sinyal akışının yeniden kazanılmasına veya yaralanma nedeniyle kesilen ve hareketin başlamasını sağlayan sinyal iletiminin yeniden oluşmasına yardım eder. Hareket kabiliyetini yeniden restore eden, kavrama gücünü geliştiren ve beynin yeniden organizasyonunu sağlayan bir yöntemdir. Armeo Power ile tekrarlanan hareketler neticesinde ortaya çıkan uyarana karşı tepki olarak beyinde çeşitli mekanizmalar sağlıklı sinir gövdelerinden yeni sinir bağlantılarının oluşmasına neden olur. Uyaran arttıkça kullanılmayan, zarar görmüş sinir bağlantıları kaybolarak yerlerini yeni oluşan ve kullanılan sinir bağlantıları alır. Böylece hastanın hareket becerisi artar.
Rehabilitasyonun erken döneminde aktif kol ve el hareketi olmayan hastada hareketi sağlayarak kas erimesini önler, dolaşımı düzenleyerek ödemi azaltır, hareketsizliğe bağlı gelişebilecek eklem kısıtlılıklarını engeller ve ağrıyı azaltır. Erken dönemde el fonksiyonlarının yeniden kazanılmasını sağlayarak hastanın günlük yaşam aktivitelerinde bağımlılığını azaltır, motivasyonunu arttırır.
Tedavinin asıl amacı kol ve ele yeterli desteği sağlayarak hastanın hareket kontrolünü geliştirmek ve kol-el hareket bozukluğunu düzeltmektir. Kol-el robotunun faydalı olduğu ve kullanılabildiği hastalıklar:
Hastalığın erken döneminde kolunda ve elinde aktif hareketi olmayan hastalar da tedaviye alınabilmekte ve fayda görmektedir.
Nörolojik hastalıkların erken dönemlerinde yoğun tedavi olanağı sağlayan ilk robotik yatak sistemidir.
Robotik sistem 13 motor yardımıyla çeşitli yönlerde hareket sağlayarak rehabilitasyon hastasının tedaviye erken katılımına olanak vermektedir. Robotik sistemin hareket yönleri ve hareket açısı aşağıdaki gibidir:
Robotik yatak sistemi, hareket kabiliyeti oldukça azalmış ve yoğun rehabilitasyon programının gerekli olduğu nörolojik hastalarda ve çeşitli nedenlerle hastanede yatış süresi uzamış, hareket bozukluğu oluşmuş hastalarda, yeni ameliyattan çıkmış ortopedik hastalarda uygulanabilmektedir. Robotik yatağın uygulanabileceği ve faydalı olacağı hastalıklar aşağıda sıralanmıştır:
Robotik teknoloji ile hastanın hareketinin erken sağlanması duruş ve yürüme kabiliyetinin yeniden kazanılmasını sağlayarak, hareketsizliğe bağlı gelişen yatak yarası gibi sorunlardan korunmaya yardımcı olur. Erken dönemde robotik yatak tedavisinin uygulanması hastalarda damar tıkanıklığı, idrar yolunda mikrop, kabızlık, bağırsak tıkanıklığı, göğüste balgam birikimi ve zatürre, eklem kısıtlılığı, kemik erimesi, sistemik veya kaslarda kuvvetsizlik, böbrek taşı, tansiyon dengesizliği, yaygın kas ve eklem ağrısı sıklığını azaltır ve hareketsizliğe bağlı gelişen sorunları önler. Erken dönemde rehabilitasyona katılım hastanın motivasyonunu arttırıp rehabilitasyon sürecini hızlandırır.
Yaşlılık, Parkinson ve inme gibi nörolojik hastalıklar, görme bozuklukları, iç kulak yoluyla ilgili hastalıklar, kireçlenme ve diabette gibi hastalıklar denge bozukluklarına neden olmaktadır. İnme (felç) hastaları felcin olduğu taraftaki bacağa yük vermede zorluk yaşarlar ve bu nedenle yeni bir yürüyüş şekli geliştirirler. Bu yürüyüş ise düşme riskini yüksek oranda arttırmaktadır. Yine yaşlılık, Parkinson gibi durumlarda yürüme sırasında her iki bacağa ağırlık aktarımı düzgün yapılamadığından denge bozulur ve düşme riski artar.
Biodex denge eğitim sistemi çok çeşitli tedavi seçenekleri ile hastalarda denge problemlerinin düzelmesini ve kas tonusunun arttırılmasını sağlayan ileri teknoloji bir sistemdir. Bu sistemle düşme risk değerlendirilmesi yapılır, denge bozukluğunun vücuttaki hangi sistemlerden kaynaklandığı tespit edilerek rehabilitasyon programı bu veriler ışığında oluşturulur. Ayrıca bu sistemde değerlendirmenin yanı sıra interaktif oyun şeklinde denge egzersiz programları da bulunmaktadır. Bu programlarla hastalar çalıştırılarak kas gücü ve hareket kabiliyeti arttırılır, denge bozukluğu düzelir. Yani bu sistemle denge probleminin nedeni tespit edilerek o probleme yönelik egzersizler uygulanabilmektedir.
Alter G ilk olarak NASA tarafından uzaydan gelen astronotların yerçekimine uyumu ve yürüme eğitimleri için geliştirilmiştir. Yerçekimsiz ortamda egzersiz yapmayı sağlayan ileri teknoloji bir cihazdır. Cihaz %80’e varan yerçekimsiz ortam sağlayarak felç, spor yaralanması, kireçlenme, obezite gibi nedenlerden yürüyemeyen hastaların yürüyebilmesini hatta koşabilmesini sağlamaktadır. Özellikle beyin ve omurilik felci, Parkinson gibi nörolojik hastalarda bu cihaz yardımıyla yürüme tekrar sağlanarak, beynin yürümeyi tekrar öğrenmesi, beyin fonksiyonlarının yeniden düzenlenmesi ve yürümenin otomatikleşmesi sağlanmaktadır.
Yine diz, kalça ve ayak bileği kireçlenmesi, spor yaralanması, ameliyat sonrası rehabilitasyon, yaşlılığa bağlı yürüme problemleri yaşayan hastalarda oldukça etkili bir tedavi yöntemidir. Bu hastalarda cihaz içinde yerçekimsiz ortam sağlanarak hastanın rahatlıkla yürümesi sağlanır, kas gücü ve koordinasyonu arttırılarak, denge düzeltilmektedir.
İnme hastalarında rehabilitasyon programına hemen başlamak çok önemlidir. Tanı konulup hayati durum atlatıldıktan sonra aktif rehabilitasyon süreci başlatılmalıdır. İnme hastanın günlük yaşam aktivitelerinde başkalarına olan bağımlılığını arttırarak yaşam katiseni düşürmektedir. Her hastada hastalığın şiddeti, nedeni, beyin hasarının yeri, hastanın beklentisi ve yaşına uygun kişiye özel rehabilitasyon programı düzenlenmelidir.
Yatak yarası ve eklem hareket kısıtlılığı gibi ikincil problemlerin önlenmesi için akut bakım dönemi inmeden sonra hemen başlatılmalıdır. Öncelikli olarak yatak içinde eklemler doğru pozisyonlanmalı, ödem kontrolü yapılmalı, yatak içi mobilizasyon sağlanmaya çalışılmalıdır. Gerekirse eklemler için ortezleme yapılmalıdır.
Rehabilitasyonun başlangıcında bilinç düzeyi, algı, motor ve duyu değerlendirmesi, denge, yürüme, günlük yaşam ektivite değerlendirmesi mutlaka yapılmalı ve rehabilitasyon hedefi belirlenmelidir. Klasik rehabilitasyonda temel hedef inmeye bağlı ikincil bozuklukları önlemek ve kompanse etmek, kas ve eklem hareketleri ile fonksiyonu arttırmaktır. Pasif ve aktif eklem hareket açıklığı egzersizleri, oturma ve ayakta durma dengesi, yürüme eğitimi, denge-koordinasyon egzersizleri klasik programın temelini oluşturmaktadır. Farklı tekniklerle sinir ve kaslara çeşitli uyarılar verilerek kasa yeniden fonksiyon kazandırmaya ve beynin yeniden yapamadığı hareketi öğrenmesi sağlanmaya çalışılmaktadır.
Hastaların yürümesini kolaylaştırmak ve dengeyi düzeltmek için ayak ortezleri, çeşitli tipte baston ve yürüteçler kullanılabilmektedir. Hastanın yürüme eğitimine öncelikle paralel bar denilen bir platformda başlanarak, her iki ayağa ağırlık aktarımı, denge ve merdiven inip-çıkma çalıştırılır.
Kasları yumuşatmak ve kas sertliğini azaltmak için soğuk uygulama yapılabilmekte, çeşitli ilaç tedavileri uygulanabilmektedir. Rehabilitasyonda yaşam kalitesini arttırmak hedeflenmeli ve hastalarda inmeye ve hareketsizliğe bağlı gelişen kabızlık, idrar kaçırma gibi problemler tedavi edilmelidir. İnmeye bağlı konuşamayan ve rahat yutamayan, solunum problemleri yaşayan hastalara yutma, konuşma ve solunum terapileri uygulanmalıdır.
Zorunlu kullanım tedavisi inme rehabilitasyonunda kullanılan yeni bir tedavi yaklaşımıdır. Bu tedavide inmeden etkilenmeyen taraftaki kol ve el bir omuz askısı veya eldiven yardımıyla kısıtlanarak felçli tarafın hareketinin arttırılması hedeflenmektedir. Sağlam tarafa kısıtlama yapıldıktan sonra felçli tarafa yoğun ve tekrarlayıcı hareketleri içeren bir egzersiz programı uygulanmaktadır. Böylece etkilenen felçli taraf sürekli kullanılarak beyne hatırlatılmakta, beynin yeniden yapılanması ve etkilenen taraftaki fonksiyonun arttırılması sağlanmaktadır. Bu rehabilitasyon tekniğiyle hastaların yaşam kalitesi artmakta, günlük yaşam hareketlerinde başkalarına olan bağımlılıkları azalmaktadır.
Düşme, inme sonrası kas güçsüzlüğü ve denge bozukluğundan dolayı sık karşılaşılan bir sorundur. Kırık, sakatlanma, yaralanmaya gibi büyük problemlere yol açtığından inme rehabilitasyonunda denge ve düşmeden korunma eğitimi önemli bir yer tutmaktadır. Hastaların mutlaka düşme risk hesaplamaları yapılmalı, korunma eğitimleri verilmelidir. Özellikle bağımsız hareket edebilen inme hastalarında düşme riski daha yüksektir. Hastalarda düşme gerçekleştikten sonra gelişen düşme korkusu da hasta hareketini sınırlandırmakta ve bağımsızlığı azaltmaktadır. İleri yaş, çoklu ilaç kullanımı, kadın cinsiyet, tansiyon problemleri, görme bozuklukları düşme riskini daha da arttırmaktadır. Genellikle düşmeler ev içinde, banyoda yada tuvalete giderken gerçekleşmektedir. Düşmelerin önlenmesi için yatağa, sandalyeye transfer eğitiminin iyi verilmesi, hastaların şeker ve tansiyon kontrollerinin yapılması, görme değerlendirmesi gerekmektedir. Ayrıca ev içi kazaların önlenmesi için banyodaki kaygan zeminlerin önlenmesi, halı kilim gibi ayağın takılabileceği eşyaların kaldırılması, oda ortasında çarpmalara neden olacak fazla eşyaların kaldırılması, ev içindeki ışık düzeninin ayarlanması gibi ev içi modifikasyonların yapılması önemlidir. Kas güçlendirme ve denge egzersiz programları düşme riskini ve sıklığını azaltmaktadır.