Deli Dana Hastalığı Nedir, Nasıl Bulaşır? Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Deli dana hastalığı, tıpta Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE) olarak bilinen, özellikle sığırların sinir sistemini etkileyen ölümcül bir hastalıktır. İnsanlarda ise bu hastalık varyant Creutzfeldt-Jakob hastalığı (CJD) adıyla görülür. Prion adı verilen anormal proteinlerin neden olduğu bu hastalık, beynin süngerimsi bir yapıya dönüşmesine yol açar ve uzun bir kuluçka süresinin ardından ciddi nörolojik belirtilerle kendini gösterir.

Deli Dana Hastalığı Nedir?

Deli dana hastalığı, özellikle büyükbaş hayvanlarda görülen süngerimsi bir yapı oluşmasına neden olan, bulaşıcı bir sinir sistemi hastalığıdır. Hastalığın en önemli özelliği, beyinde yavaş yavaş sinir hücrelerinin ölmesi ve bunun sonucunda hayvanda denge kaybı, agresif davranışlar, kilo kaybı gibi belirtilerin ortaya çıkmasıdır.

Bu hastalığa neden olan prion proteinleri, bakteri ya da virüs değildir; bu yüzden klasik temizlik, kaynatma veya dondurma işlemleriyle yok olmazlar. Son derece dayanıklıdırlar ve uzun süre çevrede canlı kalabilirler. Bu da hastalığın yayılmasını kolaylaştırır.

Deli Dana Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

Deli dana hastalığının belirtileri, sığırların beyin ve sinir sisteminde ilerleyen hasarın dışa yansımasıdır. Belirtiler yavaş başlar, haftalar, aylar içinde giderek ağırlaşır ve çoğu zaman önce davranış değişiklikleriyle dikkat çeker. Başlıca belirtileri şunlardır:

• Huzursuzluk, gerginlik, sinirlilik
• Aşırı irkilme
• Kişilik değişimi
• Sürüden ayrılma, yalıtılma eğilimi
• Ataksi (sarhoşvari yürüyüş, sendeleme)
• Arka ayaklarda güçsüzlük
• Koordinasyon kaybı
• Duyusal aşırı hassasiyet
• Kilo kaybı
• Aşırı salva (hipersalivasyon)

Çoğu olguda ilk fark edilen bulgular davranış değişiklikleri ve aşırı irkilme, bunu denge/koordinasyon sorunları izler. İlerleyen dönemde hayvan ayağa kalkmakta zorlanır, sık düşer, bakım/sağım tolere edilemez hâle gelir.

Deli Dana Hastalığı Nasıl Bulaşır?

Deli dana hastalığı, klasik anlamda virüs veya bakteriyle bulaşan bir hastalık değildir. Bu hastalığın etkeni, “prion” adı verilen anormal proteinlerdir. Prionlar, hastalıklı hayvanların beyin ve sinir dokularında bulunur ve bu dokuların çeşitli yollarla başka sığırlara geçmesi sonucu hastalık bulaşabilir. Bu yollar şunlardır:

• Deli dana hastalığının sığırlara bulaşmasının en temel nedeni, prion içeren hayvansal yan ürünlerin yemlere karışmasıdır.
• Hastalık normal temasla, solunumla veya deri yoluyla bulaşmaz. Yani hastalıklı bir sığırla aynı ortamda bulunmak, hastalığın diğer hayvanlara geçmesi için yeterli değildir.
• İnsanlara geçen form olan varyant Creutzfeldt-Jakob hastalığı, genellikle hastalıklı sığır etlerinin tüketimiyle ilişkilendirilir.
• Hastalığın bazı türleri ailesel (genetik) kökenlidir. Ailesinde benzer hastalık öyküsü bulunan kişilerde genetik yatkınlığın önemli bir risk faktörü olabilir.
• Nadir de olsa, kornea nakli, beyin zarı nakli veya steril edilmemiş cerrahi aletlerin kullanımı sonrasında hastalığın bulaştığı vakalar görülmüştür.

Deli Dana Hastalığı Teşhisi Nasıl Konulur?

Deli dana hastalığının teşhisi ilk adım hastalığa özgü davranış ve hareket bozukluklarını fark etmektir. Sığırlarda huzursuzluk, denge kaybı, titreme, aşırı korku veya saldırganlık gibi belirtiler hastalıktan şüphe edilmesini sağlar. İnsanlarda ise unutkanlık, kaslarda sertlik, konuşma bozukluğu, denge sorunları gibi nörolojik bulgular görülür. 

Bu belirtiler başka hastalıklarda da olabileceği için kesin tanı için ek testler gerekir. Bu testler, MR, EEG ve beyin-omurilik sıvısı (BOS) testidir. MR ile beyinde hastalığa özgü yapısal değişiklikler olup olmadığına bakılır. EEG ile beyin dalgaları ölçülerek sinir sistemi aktiviteleri değerlendirilir. BOS testi ile Bazı özel proteinlerin (örneğin 14-3-3 proteini) varlığına bakılır. Kesin tanı beyin dokusunun incelenmesi ile konulabilir.

Deli Dana Hastalığı Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Deli dana hastalığı, kesin tedavisi olmayan bir hastalıktır. Tedavinin temel hedefi, belirtileri hafifletmek, yaşam kalitesini artırmak ve komplikasyonları önlemektir. Bu bağlamda multidisipliner bir yaklaşım uygulanabilir; nöroloji, enfeksiyon hastalıkları, palyatif bakım, beslenme, fizik tedavi ve psikososyal destek ekipleri birlikte çalışırlar.

Deli dana hastalığı saptanan hayvanlar itlaf edilir, sürü izlemi ve yem denetimi yapılır. Amaç, salgını kontrol etmek ve yayılımı önlemektir.

Deli Dana Hastalığı Hakkında Sık Sorulan Sorular

Deli Dana Hastalığı Hangi Virüs?

Deli dana hastalığı bir virüsle değil, prion adı verilen anormal proteinlerle oluşur.

Deli Dana Hastalığı İnsanlara Nasıl Bulaşır?

Hastalık insanlara genellikle enfekte etlerin tüketilmesiyle bulaşır.

Deli Dana Hastalığı Hangi Hayvanlarda Görülür?

Deli dana hastalığı en çok sığırlarda görülür; nadiren koyun, keçi ve kedilerde de benzer prion hastalıkları ortaya çıkabilir.

Deli Dana Hastalığı Bulaşıcı mı?

Hastalık temasla bulaşmaz ancak enfekte etkin tüketilmesiyle bulaşabilir.