Kemik İliği Nakli (Kök Hücre Nakli) Nedir?

Kemik iliği nakli, hastanın hasarlı veya işlevini yitirmiş kemik iliğinin yerine sağlıklı kök hücrelerin aktarılması işlemidir. Tıbbi tanımıyla bu yöntem, vücudun kan üretimini yeniden başlatmasını sağlar. Lösemi, lenfoma, aplastik anemi ve bazı kalıtsal kan hastalıklarının tedavisinde kullanılan kemik iliği nakli, modern hematolojinin en önemli tedavi seçeneklerinden biridir.

Kemik İliği Nakli Nedir?

Kemik iliği nakli, sağlıklı kan oluşturan kök hücrelerin vücuda verilerek yeterli miktarda sağlıklı kan hücresi üretemeyen kemik iliğinin yerine geçmesini sağlayan bir tedavi yöntemidir. Bu işlem kök hücre nakli olarak da adlandırılır.

Kemik iliği nakli, lösemi, lenfoma, multipl miyelom, aplastik anemi ve bağışıklık sistemi bozuklukları gibi kan hastalıklarının tedavisinde önemli bir rol oynar. Özellikle kemik iliğinin işlevini kaybettiği ve sağlıklı kan hücresi üretiminin durduğu durumlarda tercih edilir. Nakil sonrasında yeni kemik iliği sağlıklı kan hücrelerinin üretimini üstlenir. Böylece kan hücreleri yeniden üretilmeye başlar ve ilgili hastalıkların tedavisinde başarı sağlanır.

Bilgi ve Randevu Almak İçin Formu Doldurun

Kemik İliği Nakli Çeşitleri Nelerdir?

Kemik iliği yeterince sağlıklı hücre üretemediğinde nakil yapılması gerekebilir. Nakilde hastanın kendi hücreleri (otolog nakil) veya uygun bir donörden alınan hücreler (allojenik nakil) kullanılabilir. Kemik iliği nakli türleri aşağıda listelenmektedir:

• Allojenik kök hücre nakli
• Otolog kök hücre nakli

Allojenik Kök Hücre Nakli

Allojenik kök hücre nakli, sağlıklı hücrelerin bir donörden alınarak hastanın kemik iliğini yenilemesi amacıyla uygulanır. Bu yöntem, allojenik kemik iliği nakli olarak da bilinir. Kök hücreler; donörün kanından, leğen kemiğinden veya göbek kordonu kanından elde edilebilir. İşlem öncesinde hastaya yüksek doz kemoterapi veya radyoterapi verilerek hastalıklı hücreler temizlenir ve vücut yeni hücrelere hazırlanır.

Otolog Kök Hücre Nakli

Otolog kök hücre naklinde, hastanın kendi sağlıklı kök hücreleri kullanılır. Bu işlem otolog kemik iliği nakli olarak da adlandırılır. Kendi hücrelerinin kullanılması, donör uyumsuzluğu riskini ortadan kaldırır. Hastadan toplanan kök hücreler dondurularak saklanır ve tedavi sırasında yeniden kullanılır. Otolog nakil, vücudun yeterli sayıda sağlıklı hücre üretebildiği durumlarda uygulanabilir.

Kemik İliği Nakli Nasıl Yapılır?

Kemik iliği nakli hazırlıkları, naklin türüne, hastalığın özelliklerine ve hastanın ilaçlara toleransına göre değişiklik gösterir. Hazırlık aşamasında çoğunlukla yüksek doz kemoterapi ve/veya radyoterapi uygulanır. Bu yoğun tedavi, hastalıklı hücrelerin yok edilmesini sağlar ve yeni kök hücrelerin gelişmesi için kemik iliğinde yer açar.

Bu süreç “myeloablatif tedavi” olarak adlandırılır çünkü kemik iliğinin kan hücreleri üretme işlevini durdurur. Boşalan kemik iliği, nakledilen sağlıklı kök hücrelerin tutunmasına ve yeni bir kan hücresi üretim sisteminin başlamasına imkân tanır.

Kemoterapi ve/veya radyoterapinin ardından, kök hücreler merkezi venöz kateter aracılığıyla damardan verilir. Bu işlem cerrahi bir girişim değildir, kan transfüzyonuna benzer. Kök hücreler kendiliğinden kemik iliğine yerleşir ve burada çoğalarak sağlıklı kan hücreleri üretmeye başlar.

Nakil sonrası dönemde enfeksiyonların önlenmesi, yan etkilerin kontrolü ve komplikasyonların tedavisi için destekleyici bakım uygulanır. Düzenli kan tahlilleri, hayati bulguların yakın takibi, sıvı dengesi ölçümleri ve steril bir ortamda kalma bu sürecin önemli parçalarıdır.

Nakil öncesi günler “eksi günler” olarak, naklin yapıldığı gün ise “gün sıfır” olarak adlandırılır. Nakil sonrası günler “artı günler” şeklinde numaralandırılır. Bu yöntem, hastaların ve yakınlarının süreci, riskleri ve taburculuk planını daha iyi anlamasına yardımcı olur.

Kemik iliği nakli sırasında ve sonrasında bazı yan etkiler görülebilir. İnfüzyon sırasında ağrı, üşüme, ateş, ürtiker veya göğüs ağrısı gelişebilir. Sonrasında hasta haftalarca hastanede kalabilir, enfeksiyonlara açık hale gelebilir, yoğun kanamalar yaşayabilir ve kan transfüzyonuna ihtiyaç duyabilir.

Ayrıca, ağız yaraları, mide-bağırsak sorunları, aşırı yorgunluk, psikolojik sıkıntılar ve geçici bilinç bulanıklığı da görülebilir. Allojenik nakillerde, bağışıklık sisteminin yeni hücreleri reddetmemesi için graft-versus-host hastalığını önleyici ilaçlar kullanılır.

Hastaneden taburcu olduktan sonra iyileşme süreci aylarca devam eder. Bu dönemde hastalar işe dönemez, günlük aktivitelerini kısıtlamak zorunda kalır ve düzenli olarak kontrol muayenelerine gitmeleri gerekir.

Kemik İliği Nakli Nereden Yapılır?

Kemik iliği (kök hücre) nakli, ancak Kemik İliği Nakli Merkezi veya Kök Hücre Nakli Ünitesi gibi özel donanımlı merkezlerde gerçekleştirilebilen kompleks bir tedavi yöntemidir. Bu merkezlerde hastaların nakil öncesi kapsamlı tıbbi değerlendirmesi, uygun verici araştırması, kemoterapi veya radyoterapi ile hazırlık, kök hücre toplanması ve işlenmesi, nakil işlemi ve nakil sonrası yoğun takip süreçleri disiplinli şekilde yürütülür. Özellikle enfeksiyonlara karşı korunma için hastalar HEPA filtreli, steril koşullu odalarda izlenir; aferez, kök hücre işleme laboratuvarı, yoğun bakım tesisleri ve ilgili tıbbi altyapının tamamı bu merkezlerde hazır bulunur.

Kemik İliği Nakli Kimlere Yapılır?

Kök hücre nakli, yaş sınırından bağımsız olarak birçok hasta için uygulanabilen bir tedavi seçeneğidir. Burada en önemli kriter, hastanın genel sağlık durumu ve fiziksel uygunluğudur. Ciddi kalp, akciğer, karaciğer veya böbrek hastalıkları gibi ek sağlık sorunları bulunan kişiler için nakil her zaman mümkün olmayabilir.

Transplant merkezleri, bu tür durumları ayrıntılı olarak değerlendirir ve hastaya uygun alternatif tedavi seçeneklerini sunar. Bazı hastalar için “mini transplant” olarak adlandırılan yöntem daha uygun olabilir. Bu uygulama, allojenik (allo) kök hücre nakli kapsamında değerlendirilen bir tedavi yöntemidir.

Kemik iliği nakli, yalnızca kanser hastalıklarında değil, birçok farklı sağlık sorununda da önemli bir tedavi seçeneğidir. Bu hastalıklar arasında şunlar yer alır:

• Akut lösemi
• Kronik lösemi
• Aplastik anemi
• Kemik iliği yetmezliği sendromları
• Multipl miyelom
• Hodgkin lenfoma
• Non-Hodgkin lenfoma
• Nöroblastom
• Plazma hücre hastalıkları
• POEMS sendromu
• Primer amiloidoz
• Adrenolökodistrofi
• Hemoglobinopatiler
• Bağışıklık sistemi yetersizlikleri
• Doğumsal metabolizma bozuklukları

Kemik İliği Nakli Faydaları Nelerdir?

Kemik iliği nakli, tıpta kök hücre nakli veya hematopoetik kök hücre nakli olarak da adlandırılır. Bu işlem, kan hücrelerinin üretiminden sorumlu kök hücrelerin kemik iliğini yenilemesi amacıyla uygulanır. Aynı zamanda, yüksek doz kemoterapi tedavisi sırasında hasar görebilecek hücrelerin korunması ve tedavi sonrasında yeniden kullanılması için de tercih edilir.

Kemik iliği naklinde kök hücreler farklı kaynaklardan elde edilebilir. Bu kaynaklar arasında kemik iliği, periferik kan ve kordon kanı bulunur. Sağlıklı, bulaşıcı veya kronik hastalığı olmayan gönüllü bağışçılardan alınan kök hücreler sayesinde, lösemi, lenfoma ve multipl miyelom gibi ciddi kan hastalıklarının tedavisi mümkün hale gelir. Kemik iliği nakli faydaları aşağıda listelenmektedir:

• Lösemi, lenfoma ve multipl miyelom gibi kan hastalıklarının tedavisinde etkilidir.
• Yüksek doz kemoterapi sonrası kemik iliğinin yeniden çalışmasını sağlar.
• Sağlıklı kan hücrelerinin üretimini destekler.
• Bağışıklık sisteminin güçlenmesine yardımcı olur.
• Uygun donörden yapılan nakiller, uzun dönemli iyileşme şansı sunar.

Kemik İliği Nakli Riskleri Nelerdir?

Kemik iliği nakli bazı hastalarda hafif yan etkilerle atlatılabilirken, bazı durumlarda ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu komplikasyonlar ek tedavi veya hastaneye yatış gerektirebilir. Nadiren de olsa, yaşamı tehdit eden sonuçlar ortaya çıkabilir.

Nakil sonrası riskler; altta yatan hastalık, yapılan nakil türü, kişinin yaşı ve genel sağlık durumu gibi faktörlere bağlıdır. Olası komplikasyonlar arasında greft başarısızlığı, organ hasarı, enfeksiyonlar, katarakt, kısırlık, yeni kanser türlerinin gelişmesi ve ölüm riski yer alır. Sağlık ekibiniz bu riskleri size detaylı şekilde aktararak, nakil kararını fayda ve riskleri değerlendirerek almanıza yardımcı olur. Kemik iliği nakli riskleri aşağıda listelenmektedir:

• Greft (nakil) başarısızlığı
• Organ hasarı
• Enfeksiyonlar
• Katarakt
• Kısırlık
• Yeni kanser türlerinin gelişmesi
• Ölüm riski

Kemik İliği Nakli Donör Riskleri Nelerdir?

Kemik iliği kök hücreleri, genel anestezi altında leğen kemiğinin belirli bir bölgesinden alınır. Kemik iliği bağışında en önemli risk, cerrahi sırasında kullanılan anesteziye bağlı gelişebilecek yan etkilerdir.

İşlem sonrasında yorgunluk, halsizlik ve bel ya da kalça bölgesinde hafif ağrı görülebilir. Bu şikâyetler genellikle asetaminofen (Tylenol vb.) veya ibuprofen (Advil, Motrin IB vb.) gibi ağrı kesicilerle kontrol altına alınabilir. Çoğu kişi birkaç gün içinde günlük yaşamına dönebilir. Ancak tam iyileşme süreci kişiden kişiye değişmekle birlikte birkaç hafta sürebilir. Kemik iliği nakli donör riskleri aşağıda listelenmektedir:

• Anesteziye bağlı yan etkiler
• Yorgunluk ve halsizlik
• Bel veya kalça bölgesinde ağrı
• Nadiren enfeksiyon veya kanama riski

Kemik İliği Nakli Hakkında Sık Sorulan Sorular

Kemik iliği nakli hakkında sıklıkla sorulan sorular ve cevapları aşağıda listelenmektedir.

Kemik İliği Nakli SGK Karşılıyor mu?

Kemik iliği nakli, özellikle lösemi, lenfoma ve multipl miyelom gibi hastalıklar için SGK tarafından belirli şartlar altında karşılanır.

İlik Nakli Olan Bir Kişi Ne Kadar Sürede İyileşir?

İlik nakli sonrası engraftman süreci genellikle 10-28 gün sürer ve kök hücreler yeni kan hücreleri üretmeye başlar.

İlik Nakli Tutmazsa Ne Olur?

İlik nakli tutmazsa hastalık nüksedebilir, enfeksiyon riski artar ve vücut kök hücreleri reddedebilir, bu durumda ikinci nakil, immünoterapi veya alternatif tedaviler uygulanarak hasta yakından izlenir.

İlik Nakli Acılı mı?

İlik nakli işlemi cerrahi olmadığı için damar yoluyla yapılır ve genel anestezi altında hasta acı hissetmez ancak işlem sonrası hafif yan etkiler veya geçici ağrı görülebilir, bunlar ağrı kesicilerle yönetilir.

İlik Nakli Bağışçısı Nasıl Olunur?

İlik nakli bağışçısı olmak için 18-50 yaş arasında, sağlıklı bireylerin Kızılay’a başvurarak kan örneği vermesi gerekir. Uygun eşleşme bulunursa bağış işlemi gerçekleştirilir.

İlik Nakli İşlemi Ne Kadar Sürer?

İlik nakli işlemi, kök hücre toplama ve nakil aşamalarıyla birlikte genellikle birkaç saat sürer ancak hazırlık ve hastanede yatış süreci 1-2 haftayı bulabilir.

İlik Nakli Vermek Riskli mi?

İlik nakli bağışı genellikle düşük risklidir damardan kök hücre toplama veya kemik iliği alınması minimal komplikasyonlarla yapılır, ciddi yan etkiler nadirdir.

İlik Nakli Veren Kişi Kaç Günde İyileşir?

İlik nakli bağışçısı, damardan kök hücre verdiyse birkaç günde, kemik iliği verdiyse 1-2 haftada tamamen iyileşir.

İlik Naklinden Sonra Kan Grubu Değişir mi?

İlik naklinden sonra, donörün kan grubu hastanın kan grubunu etkileyebilir ve hastanın kan grubu donörünkine dönüşebilir, çünkü yeni kök hücreler donörün kan grubuna uygun kan hücreleri üretir.

İlik Naklinden Sonra Lösemi Tekrarlar mı?

İlik nakli sonrası lösemi, hastanın durumuna ve naklin başarısına bağlı olarak tekrarlayabilir düzenli takip ve ek tedavilerle nüks riski azaltılır.

Kemik İliği Nakli İçin En Uygun Verici Kimdir?

En uygun verici, hastanın HLA (doku uyumu) açısından tam uyumlu olan kardeşidir. Uyumlu kardeş yoksa akraba dışı donörler veya kordon kanı kullanılabilir.

Hangi Hastalara İlik Nakli Yapılır?

İlik nakli, lösemi, lenfoma, multipl miyelom, talasemi, aplastik anemi gibi kan hastalıkları veya bazı genetik bozuklukları olan hastalara uygulanır.

Kemik İliği Nakli Hangi Kemikten Yapılır?

Kemik iliği nakli genellikle kalça kemiğinin arka kısmından (iliak kemik) alınır ancak damardan kök hücre toplama yöntemiyle de yapılabilir.

Kimler İlik Bağışı Yapamaz?

İlik bağışı yapamayanlar arasında 18 yaş altı, 50 yaş üstü, kronik hastalığı olanlar, enfeksiyon taşıyıcıları ve kanser geçmişi olanlar bulunur.

Kemik İliği Sonucu Kaç Günde Çıkar?

Kemik iliği nakli sonrası engraftman (yeni hücrelerin tutunması) sonucu genellikle 10-28 gün içinde belli olur, ancak tam iyileşme süreci hastaya göre değişir.