ONLİNE İŞLEMLER
Yemeklerde en yaygın kullanılan mantar çeşidi kültür mantarları olmakla birlikte kırsal alanda yetişen oldukça lezzetli ve yenilebilir mantarlar da mevcuttur. Mantar ormanlık alanlarda, yol kenarlarında ve ağaç diplerinde sık sık karşımıza çıkan bir bitkidir. Ancak mantar gördüğümüzde aklımıza takılan ilk soru “Acaba zehirli midir?” sorusudur. Mantar zehirlenmeleri genellikle zehirli olan mantarların yanlışlıkla zehirsiz olarak algılanması sonucu ortaya çıkar. Çünkü şekil ve renk olarak birbirine tıpa tıp benzeyen değişik mantar türleri mevuttur. Örneğin zehirli bir tür olan Amanita türleri zehirsiz olan Agaricus türleri ile rahatlıkla karıştırılabilir.
Dünya çapında 10.000'den fazla mantar türü vardır, ancak bunlardan sadece 50 ila 100'ü potansiyel olarak zehirlidir. Mantar zehirlenmelerinin büyük çoğunluğunda toksik etkiler hafif veya orta dereceli şikayetlerle sonuçlanır, ölümler nadirdir. Mantara bağlı ciddi toksisite veya ölüm daha çok yetişkinlerde görülür. Aynı mantar yemeğini yiyen kişilerin hepsinde zehirlenme olmayabilir. Bir kişide hiçbir şikayet olmazken diğerinde ölüme kadar varabilen ağır durumlar gelişebilir. Bu durum yenilen zehirli mantarın miktarına veya zehirsiz mantar içine karışmış bir veya birkaç zehirli mantarın yemeği yiyen herkese isabet etmemesinden kaynaklanır.
Mantar zehirlenmesi uygun koşulların olduğu mevsimlerde yani daha çok sonbahar ve ilkbaharda sık görülür. Bu mevsimlerde yağış ve güneş ışığı, toprak ve sıcaklık koşulları mantar türlerinin büyümesinde gerekli ortamı oluşturmaktadır. Hastaların % 80’inde yutulan mantar türü tanımlanamaz. Bu nedenle tanıda mevcut belirti ve şikayetler önemlidir.
Çok sayıda farklı mantar türünde bulunan ve tanımlanmış 12 adet toksin mevcut olup bu toksinlere bağlı 14 farklı klinik durum bildirilmiştir. Bu klinik durumların bir veya bir kaçı bir arada görülebilmektedir. Mantar zehirlenmesinde mantar yenildikten sonra zehirlenme belirtileri ilk 6 saatte ortaya çıkarsa bu duruma erken klinik başlangıçlı, eğer 6 saatten sonra zehirlenme belirtileri ortaya çıkarsa bu durum geç klinik başlangıçlı mantar zehirlenmesi olarak tanımlanır. Zaman süreci zehirlenmenin şiddeti yönünden önemi olup erken başlangıçlı zehirlenmelerde ölüm nadiren görülürken geç belirti veren mantar zehirlenmeleri ölümcül olabilmektedir. Ancak birden fazla mantar türü aynı anda tüketilmişse bu durumda erken belirtiler de öldürücü olabilir.
Mantar zehirlenmesinde görülen belirti ve bulgular özetlenecek olursa:
Akut Gastroenterit: Çeşitli mantar türleri, yenildikten 1 ila 3 saat içinde ortaya çıkan bulantı, kusma ve karın ağrılarının yanı sıra ishale sebep olur. Bu durum genellikle çocuklarda görülür.
Halüsinasyonlar: Çevrede algılanacak bir şeyin olmamasına rağmen canlı ya da cansız bir şeylerin olduğunu algılaması durumudur. Bu belirtiler psilosibin ve psilosin denen toksini üreten mantarların yenmesiyle ortaya çıkar. Mantarları yedikten sonra 30 dakika ila 2 saat içinde öfori hissi (keyif, haz) ve ardından duyusal bozukluklar gelişir. Genellikle hafif çarpıntı göz bebeklerinde genişleme görülür. Bu şikayetler mantar tüketiminden sonra 4 ila 12 saat kadar sürmektedir.
Sinir Sistemi Belirtileri: Muscimol ve ibotenik asit denen toksinleri üreten mantarların tüketilmesinden 30 dakika ila 3 saat sonra ortaya çıkan belirtilerdir. Bunlar: baş dönmesi, huzursuzluk, halüsinasyon daha şiddetli durumlarda bilinç kaybı (koma) gelişebilir.
Disülfuram benzeri belirtiler: Disulfiram alkolü bırakma tedavisinde kullanılan bir ilaçtır. Bu ilaç alındığında kanda asetaldehit denen bir kimyasal ürün seviyesi yükselir. Alkol alındığında rahatsız edici şikayetler ortaya çıkar. Coprinus türü bir mantarın tüketiminden birkaç saat ila yedi gün sonra alkol alındığında kan aldehitin de belirgin bir yükselmeye neden olur. Buna bağlı olarak baş ağrısı, yüz, boyun ve gövdenin kızarması, mide bulantısı ve kusma, çarpıntı, nefes darlığı, nadiren bilinç bozukluğu veya koma gelişebilir.
Akut rabdomiyoliz (kas yıkımı): Avrupa ve Asya'da bulunan Russula ailesinden bazı mantar türlerinin tüketilmesi ile ortaya çıkmaktadır. Mantarı tükettikten sonraki saatler içinde bazen de daha ileriki saatler kas yıkımı, şiddetli kas ağrıları ortaya çıkar.
Karaciğer ve böbrek yetersizliği: Geç ortaya çıkan belirtiler potansiyel olarak ölümcül zehirlenme ile ilişkilidir. Amanita türü mantarlar dahil norlösin toksini içeren mantarlarla olan zehirlenmelerde görülür.
Diğer belirtiler ise;
Eritromelalji: Etkilenen uzuvlarda kızarma ve şişlik, el ve ayaklarda duyu kayıpları (paresteziler), şiddetli ağrı, yanma), hemolitik anemi (kan kırmızı hücrelerinin yıkımına bağlı kansızlık) Shiitake dermatiti Shiitake türü mantarların yenmesinden sonra görülür. Deride ve ekstremitelerde kaşıntılı, kızarıklık, döküntüler ile karakterizedir. Mantar tüketilmesinden iki saat ila beş gün sonra ortaya çıkar.
Mantar zehirlenmesinden şüphe edilen durumlarda aşağıdaki sorulara cevap aranmalıdır
Mantar zehirlenmesinde tedaviye ne kadar erken başlanırsa hastanın hayatta kalma şansı o kadar yüksek olur. Mantar zehirlenmeleri mantarın cinsine, yenilen miktarına bağlı olarak kişiden kişiye değişiklik gösterir. Bir hastada hastayı 48 saat gözlem altında tutmak yeterli olurken diğer bir hastayı yoğun bakım şartlarında takip etmek hatta organ nakli dahi gerekebilir. Mantar zehirlenmelerinde tedavide ana kurallar şu şekilde özetlenebilir;
Medipol Üniversitesi Pendik Hastanesi Prof. Dr. Nihat Okçu Gastroenteroloji Uzmanı 26 Kasım 2021