ONLİNE İŞLEMLER
Halk arasında mide koruyucu ilaç olarak isimlendirilen tıpta Proton Pompası İnhibitörü (PPİ) denilen ilaçlar son 30 yıla yakın tüm dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır. İlk zamanlarda yan etkileri yönünden güvenilir ilaç grubu olarak bilinen bu ilaçlar üzerinde yapılan çalışmalar göstermiştir ki bu ilaçların uzun süreli kontrolsüz kullanımları bazı sağlık problemlerine sebep olmaktadır. PPİ ilaçların tıpta en sık kullanıldığı hastalıkları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz;
PPİ ilaçlar mide ülseri ve 12 parmak barsağı ülserlerinin tedavisinde birinci basamakta kullanılan ilaçlardır.
Reflü hastalığı mide asitinin yemek borusuna kaçmasıyla ortaya çıkan göğüs orta kısmında yanma ve yemekten sonra yemeklerin geriye doğru ağza gelme hissi şeklinde şikayetlere neden olan hastalıktır. PPİ ilaçlar bu hastalığın tedavisinde de tercih edilen ilaçlardır.
Gastrin hormonunun aşırı salgılanmasına neden olan ve başta mide olmak üzere ince bağırsağın çeşitli seviyelerinde ülsere neden olan tümörlerde aşırı artmış mide asitini bastırmak için PPİ leri diğer tedavilerle birlikte kullanılır.
Uzun vadeli PPİ kullanımı, birçok güvenlik endişesiyle ilişkilendirilmiştir. Bu sürenin ne kadar olduğu konusunda bir görüş birliği olmamakla birlikte altı ay ile bir yıldan fazla kullanım süreleri uzun süre olarak değerlendirilebilir. PPİ’ların uzun süre kullanılması ile ortaya çıkabilecek durumlar iki başlık altında incelenebilir.
Uzun süreli kullanma konusunda araştırmacılar arasında kesin bir fikir birliği olmamakla birlikte bu süre genel olarak bir yıldan fazla bir zamanı kapsamaktadır. Bu istenmeyen etkiler iki başlık altında toplanabilir.
PPİ ilaçların uzun süreli kullanılması antibiyotik kullanımı olmasa bile, bir tür patojen bakteri olan C. difficile denilen bakteri enfeksiyonunun artışına sebep olmaktadır. Bu bakteri kişiden kişiye değişmek üzere hafiften şiddetli formlara kadar değişen ishale neden olmaktadır. Yine salmonelloz ve kampilobakter gibi diğer patojen bakterilerinde bağırsakta aşırı çoğalmasıyla ilgili çalışmalar mevcuttur.
Burada endoskopik muayenede önemli bir bulgu olmamasına rağmen biyopside bağırsak katmanlarında patolojik değişiklikler görülür ve bu durumda ishalle kendini gösterir. İshalin şiddeti hastadan hastaya değişmektedir. PPİ’ların uzun süreli kullanımında bu tür ishal kullanmayan kişilere göre dört / beş misli fazladır.
Gastrin hormonu midede asit yapan hücreleri uyaran bir hormon olup uzun süreli PPİ kullanan kişilerde kanda gastrin hormon seviyesi yükselmiştir. Kan gastrin yüksekliği farelerde bir tür mide tümörüne sebep olmuş ancak böyle bir durum insanlarda gösterilememiştir. Yine gastrin yüksekliğine bağlı artmış kolon kanseri riski de gösterilememiştir.
Uzun süreli PPİ tedavisi alan hastalar, azda olsa kronik atrofik gastrit denen gastritin bir alt türünde artış gözlenmektedir. Atrofik gastrit mide kanseri riskini artıran bir gastrit türüdür. Ancak şu var ki mide kanseri gelişmesi tek faktörden çok, çok faktörlü bir olay olup diğer faktörlerinde bir arada olması gerekmektedir.
PPİ ilaçlar magnezyumun azalmış bağırsak emilimine bağlı olarak kan magnezyum seviyesinin düşmesine sebep olurlar. Magnezyumun vücutta önemli fonksiyonları olup bir çok enzimin aktifleşmesi için gerekli olduğu gibi vücutta kas ve sinir sisteminin fonksiyonlarının düzenlenmesinde önemli rolü olan bir elementtir.
Kan magnezyum düşüklüğünün klinik belirtileri arasında titreme, kaslarda kasılma, zayıflık ve dikkat azalması gibi durumlar yer almaktadır. Şiddetli PPİ kaynaklı magnezyum eksikliğinde kalp fonksiyonlarında da bozukluk görülmektedir. Magnezyum düşüklüğü genellikle bir yıldan uzun süre PPİ kullanan hastalarda görülmektedir.
Mide asit azlığı kalsiyumun suda çözünmeyen türünün emilimini azaltır böylece kemiğin sertliğini azaltabilir. Dünya ilaç örgütü FDA, bu ilaçların kullanımıyla kalça, el bileği ve omurgada olası artmış kırık riski hakkında hastaların bilgilendirilmesini zorunlu kılmıştır.
PPİ'larla uzun süreli tedavi, vitamin B12 emilim bozukluğuna yol açabilmektedir. B12 vitamini sinir sistemi fonksiyonları ve kan yapımında temel olan bir vitamindir.
Mide asiti demirin emiliminde rol oynar ve PPİ' ilaçların kullanımı, azalmış demir emilimi ile ilişkillidir. Bununla birlikte, çoğu durumda, azalmış emilim klinik öneme sahip görünmemektedir. Ancak demir desteğine ihtiyaç duyan hastalarda bu durum önemli olabilir.
PPİ ilaçlar nefrit denen bir tür böbrek hasarına neden olabilir. Bu durum ilacın dozuna bağımlı olmayıp vücut savunma sisteminin anormal cevabı ile ilişkilidir. Buna benzer şekilde bazı cilt hastalıklarıyla bu ilaçların bir ilişkisi olabileceği bildirilmiştir.
PPİ kullanımının COVID-19 riskinin artmasıyla ilişkili olup olmadığı belirsizdir.
Bazı çalışmalar PPİ kullanımı ile demans arasında bir ilişki bulunduğunu bildirmesine rağmen, diğer bazı çalışmalarda PPİ kullanımı ile bilinçsel işlev arasında bir ilişki bulunmamıştır.
PPİ gurubu ilaçlar 1 yıldan uzun süre kullanılacaksa mutlaka doktor kontrolünde kullanılmalıdır. Mevcut istenmeyen sağlık sorunları nedeniyle uzun süreli PPİ kullanan hastalara belirli zaman aralıklarıyla bazı testlerin uygulanması gerekebilir.
Prof. Dr. Nihat Okçu Gastroenteroloji Uzmanı Medipol Üniversitesi Pendik Hastanesi