ONLİNE İŞLEMLER
Kadın hastalıkları ve doğum uzmanları, gebe hastaların tıbbi bakım ve takibinden birinci derecede sorumlu hekimler olarak kabul edilmektedir. Bununla beraber gebelik süresince ortaya çıkabilen bazı sorunlarda ilgili uzmanlık hekimliğinin görüşü ve katkılarına ihtiyaç duyulur.
1. Trimaster: ilk 13 hafta 2. Trimaster: 14-26. haftalar arası 3. Trimaster: 27-41. haftaları kapsar.
Bu şikayetler genel olarak herhangi bir endoskopik işlemi gerektirmeksizin medikal tedavi ile gerileyebilmekte veya düzelmektedir. Bununla birlikte hastaların az bir kısmında bazı ciddi şikayetler olabilir. Bu şikayetlere sebep olan, altta yatan hastalığı ortaya koyabilmek için endoskopik bir işlem gerekebilir.
Ancak gebelikte uygulanan gastrointestinal endoskopik işlemler anne ve fetüs için riskli olabilir. Gebeye uygulanan anestezi kan oksijen satürasyonu ve tansiyon düşmesine sebep olabilir. Bu durum fetüs üzerinde olumsuz etkilere yol açabilir. Fetüs için diğer bir risk ise anneye verilen ilaçların ve eğer kullanılacaksa maruz kalınan iyonize radyasyonun neden olduğu teratojen etki (doğumsal anomali) ve prematüre doğum (tam olgunlaşmamış fetüs) dur. Bununla birlikte tedavi edici girişimlerin gerekli olduğu durumlarda endoskopik işlemler radyolojik ve cerrahi girişimlere göre daha güvenli bir seçenek olabilmektedir. Endoskopik işlemden önce hastanın bilgilendirilmiş onamının alınması, endoskopik işlemin anne ve fetüste yol açabileceği yarar/zarar dengesinin çok iyi bir şekilde ortaya konulması gerekir. Gebelikte endoskopik uygulamalar için ciddi geçerli sebepler olmalıdır.
Endoskopik işlem eğer hastanın tedavisinde ek bir yarar sağlayacaksa veya tedavinin şeklini değiştireceği düşünülüyor ise yapılmalıdır. Gebede endoskopik işlemin en uygun yapılacağı zaman ikinci trimesterdir. Bu nedenle hamilede endoskopik işlemler çok zaruri değil ise 2. trimastere ertelenmelidir. Her endoskopik işlemden önce anne ve fetüsün durumunu değerlendirmek üzere mutlaka bir kadın doğum uzmanından konsültasyon istenmesi gerektirir. Tüm endoskopik işlemlerde hastalara sırtüstü pozisyon verilmemelidir. Aksi halde uterus ana kan damarlarına baskı yaparak annenin tansiyonunun düşmesine ve plansental kanlanmanın azalmasına sebep olarak fetüste istenmeyen sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle gebede endoskopik işlemler hamile olmayan kişilerde olduğu gibi sol yan pozisyonunda yapılmalıdır. Vaka kontrollü çalışmalar göz önüne alındığında üst sindirim sistemi (özefagus, mide, onikiparmak bağırsağı) endoskopisinin hamilelikte güvenli ve etkili olduğunu vurgulanmıştır. Kolonoskopinin güvenirliğini değerlendiren çalışmalar ise az olmakla birlikte çok gerekli ise yapılabilir. Dikkat edilmesi gereken şey, gebeliğin geç dönemlerinde, hastalara kolonoskopi sırasında sırtüstü ya da yüzükoyun pozisyon verilmemesidir. ERCP (Endoskopik Retrograd Kolanjio Pankreatikografi) safra yolları ve pankreas hastalıklarının tanısı ve tedavisinde kullanılan bir yöntem olup günümüzde tanısal işlemlerden daha çok terapotik (tedavi edici) amaçla kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemle endoskopik olarak safra yolları ve pankreas kanallarının bazı hastalıklarına müdahale edilmektedir.
Ana safra yolunun taş veya tümör ile tıkanması, safra yolu iltihabı, nadiren pankreas kanalı taşları ve tümörleridir. Bu hastalıklar tedavi edilmediği takdirde fetüs üzerine olumsuz etki yapabilmektedir. Gebelikte yapılan ERCP’de fetüsün radyasyondan zarar görmemesi için alt karın ve pelvis bölgesi kurşun gömlekle korunmalıdır.
Endoskopide yaygın olarak kullanılan İlaçların gebelik kategorisi genellikle B ve C gurubudur. Yani hayvan çalışmalarında birtakım zararları olup ancak insanda fetüs üzerine önemli bir zararı dokunmayan veya hamilelerde yeterli çalışma yapılmamış ilaçlardır.
İlaçların hamilelikte güvenirliği konusunda ‘’Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi’’ gebelik sırasındaki ilaç güvenirliğini 5 kategoriye ayırmıştır. B ve C kategorisinde olan ilaçlar hamilelikte rahatlıkla kullanılan ancak D kategorisinde olan ilaçların fetüse zararlı etkileri olup yinede fayda/zarar oranı gözetilerek kullanılabilmektedir.
Gebe hastada sedasyon ve anestezi mutlaka deneyimli bir anestezi uzmanını kontrolünde yapılmalıdır. Hamilede anestik ilaç olarak genellikle meperidin, ikinci olarakta Fentanil ve Propofol isimli ilaçlar tercih edilmektedir (B ve C kategorisinde) Lidokain (B kategorisi) gibi topikal anestetikler sıklıkla öğürme refleksini azaltmak ve entübasyonu kolaylaştırmak amacıyla kullanılır. İlacı yutturmak yerine gargara yapıp tükürmesi söylenerek yan etkilerinin azaltılması sağlanabilir.
Prof. Dr. Nihat Okçu Gastroenteroloji Uzmanı Medipol Üniversitesi Pendik Hastanesi