Kanser Aşıları Nelerdir?

Kanser aşıları bir immünoterapi yöntemidir. Vücudun kendini savunması için uygulanan bir aşı türüdür. Aşının türüne bağlı olarak bazı kanser aşıları kanserden korunmak için bazı kanser aşıları ise kanser tedavisine yardımcı olmak için yapılmaktadır.

Kanser Aşısı Nedir?

Kanser aşısı, bağışıklık sistemini kanser hücrelerini tanımaya ve bağışıklığa, kanserli hücrelere karşı etkili şekilde yanıt vermeyi öğreten veya yanıtı güçlendiren laboratuvar yapımı bir biyolojik maddedir. Bazı kanser aşıları tedaviye yardımcıdır, bazıları ise kanser risk faktörlerini önlemeye yöneliktir. Kanser aşısı bileşenleri; tümör hücresinden alınan proteinler, sentetik peptitler, tümöre özgü genetik içerikler (Örneğin, mRNA veya DNA), bakteri veya viral vektörler veya kişinin kendi immün hücreleri (dendritik hücre bazlı yaklaşımlar) olabilmektedir. Bazı kanser aşısı türleri uygulamaya hazır olabilir, bazı kanser aşıları ise kişiye özel hazırlanabilir. Kanser aşıları, T hücreleri gibi hücresel bağışıklığı veya antikor üretimini tetikleyerek tümör hücrelerini yok etmek, kanserin nüksetmesini önlemek veya tümörün büyümesini yavaşlatmak amacıyla vurulabilir.

Kanser Aşılarının Türleri Nelerdir?

Kanser aşıları önleyici (proflaktik) ve tedavi edici (terapötik) olarak iki türe ayrılır. Kanseri önleyici aşılar kanser risk faktörü olan ve kanser oluşumunu tetikleyen hastalıkları önlemek amacıyla yapılır. Kanseri tedavi edici aşılar mevcuttaki kanseri hedefler ve bağışıklık sistemini, kanserli hücreleri tanıması için eğitmeyi amaçlar. Kanser aşıları ayrıca aşıda kullanılan içeriğe veya teknolojiye göre  aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır:

• Peptit/Protein Temelli Aşılar: Kanser hücrelerinde bulunan belirli proteinler veya protein parçaları (antijenler) kullanılır. Bağışıklık sisteminin, bu antijenleri tanıyarak kanser hücrelerine saldırması amacıyla yapılır.
• DNA Aşıları: Kanser hücrelerine özgü DNA parçaları vücuda verilerek bağışıklık hücrelerinin bu DNA’dan antijen üretmesi amacıyla yapılır.
• mRNA Aşıları: Hücrelere kanserle ilişkili antijenleri üretme talimatı verilerek hücrelerin bu antijenleri üretmesi ve bağışıklık sisteminin onları tanıyıp yanıt oluşturması amacıyla yapılır.
• Tümör Hücresi Temelli Aşılar: Hastanın kendi tümör hücreleri (otolog) ya da benzer tümörlerden elde edilen hücreler laboratuvarda işlenerek aşı haline getirilir.
• Dendritik Hücre Aşıları: Hastadan alınan dendritik hücreler laboratuvarda tümör antijenleriyle yüklenerek hastaya geri verilir. Bağışıklık sistemine kanser hücrelerini tanıyıp güçlü bir immün yanıt başlatması amacıyla yapılır.
• Viral Vektör Aşıları: Genetiği değiştirilmiş, zararsız hale getirilmiş virüsler tümör antijenleri kullanılarak bağışıklık sistemine taşınır. Virüsün, kanser antijenlerini hücrelere aktararak bağışıklık sistemini uyarması amacıyla yapılır.
• Bakteri Temelli Aşılar: Genetiği değiştirilmiş bakterilerin tümör antijenlerini taşıması ve bağışıklık sisteminin kanser hücrelerine karşı tepki geliştirmesi amacıyla yapılır.

Önleyici (Proflakatik) Kanser Aşıları Nedir? 

Önleyici kanser aşıları, kanserli hücre oluşumunu tetikleyen hastalıkları önlemek veya o hastalıklara yakalanma riskini azaltma amacıyla yapılan aşılardır. HPV aşısı (İnsan Papilloma Virüsü) ve Hepatit B aşısı önleyici kanser aşılarındandır.

Tedavi Edici (Terapötik) Kanser Aşıları Nedir? 

Tedavi edici kanser aşıları, hastada mevcut olan tümörü hedefleyip bağışıklık sisteminin kanser hücrelerini tanımasını, yok etmesini veya hastalığın kontrol altına alınması amaçlayan aşılardır.

Kanser Aşılarının Yan Etkileri Nelerdir?

Kanser aşılarının yan etkileri kullanılan aşının türüne göre değişiklik göstermektedir. Bölgesel yan etkiler arasında enjeksiyon bölgesinde ağrı, kızarıklık ve şişlik bulunmaktadır. Kanser aşılarının yan etkileri şunlardır:

• Ateş
• Titreme hali
• Bitkinlik
• Sırt veya eklem ağrıları
• Mide bulantısı
• Kusma
• Baş ağrısı
• Baş dönmesi
• Tansiyon yüksekliği veya düşüklüğü
• Nefes almada zorlanma

Kanser Aşısı Nasıl Etki Eder?

Kanser aşıları, hastanın bağışıklık sistemine “kanseri tanıma ve hedefleme” eğitimi verme amacıyla yapılmaktadır. Kanser aşıları, bağışıklık sistemini tümör hücrelerini tanıyıp hedef alacak şekilde uyarır. Normalde bağışıklık sistemi, kanser hücrelerini kendi hücresi olarak algılayıp görmezden gelebilir ancak aşı, bu yanlışı ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. 

Aşı, kanser hücrelerinde bulunan belirli antijenleri bağışıklık sistemine sunarak T hücrelerinin aktive olmasını sağlar. T hücreleri aktive olduğunda bu hücreler, tümör hücrelerini bulup yok etmeye çalışır. Tedavi edici (terapötik) kanser aşıları, özellikle sitotoksik T lenfositlerini (CTL) harekete geçirerek tümör hücrelerine karşı doğrudan saldırı başlatmaktadır. Kanser aşıları genellikle immünoterapi, kemoterapi veya radyoterapi gibi yöntemlerle kombine şekilde uygulanabilir. Kullanılan teknolojiye bağlı olarak DNA, mRNA, peptid veya hücre tabanlı aşılar farklı yollarla immün yanıtı tetiklemeyi hedeflemektedir.

Kanser Aşıları Kanseri Önleyebilir mi?

Kanser önleyici aşılar, kanseri önlemeye yardımcı olabilir. HPV aşısı ve Hepatit B aşısı kanser önleyici aşılardandır. HPV ve hepatit ile ilişki kanserlerin önlenmesine yardımcı olabilmektedir. Tedavi edici kanser aşıları ise kansere yakalanan hastalarda diğer tedavi yöntemleriyle kombine şekilde, kanseri tedavi etmek amacıyla uygulanır ve kanserin evresine göre tedavi oranı yükselir veya düşer.

Kanser Aşıları İle İlgili Sık Sorulan Sorular

Hangi Kanserlerin Aşısı Var?

Akciğer kanserine yönelik tedavi edici (terapötik) aşılar belirli ülkelerde kullanılmaktadır. HPV aşısı ve Hepatit B aşısı önleyici kanser aşılarındandır. Serviks kanseri, anal kanser ve baş-boyun kanserleri için HPV aşısı önleyici olarak uygulanmaktadır.

Kanser Aşısı Kimlere Yapılır?

HPV aşısı ve Hepatit B aşısı gibi önleyici aşılar belirli yaş gruplarına ve risk grubundaki kişilere yapılmaktadır. Tedavi edici aşılar kanser tanısına, kanser evresine ve hastanın genel sağlık durumuna göre yapılmaktadır.

Kanser Aşısı Kaç Yaşında Yapılır?

HPV aşısı genel olarak 11 ile 12 yaşından itibaren önerilir ancak 26 yaşına kadar ve bazı durumlarda 45 yaşına kadar yapılabilir. Hepatit B aşısı zorunludur ve aşı takvimine eklidir. Tedavi edici kanser aşıları ise kanser tanısı almış kişilere, doktor kararı ile uygulanabilmektedir.