Nakil ile ömürler uzuyor

Böbreklerimiz belimizin arka duvarında sağlı-sollu yerleşmiş olan, kuru fasulye şeklinde 125150 gram ağırlığındaki organlarımızdır. Küçüklüğü ile ters orantılı çok sayıda işlevi yerine getirirler. Vücudun süzgeçleri olan böbrekler kanı zehirli maddelerden temizleyerek idrarı oluşturur. Su ve mineral dengesini sağlar. Kan ve D vitamini üretimine yardım ederler. Tansiyon dengesinde önemli etkileri vardır. Birçok hayati fonksiyona hizmet eden böbreklerimizi korumak sağlığımız için çok önemlidir. Farklı nedenlerle böbreklerimizin çalışmasında geriye dönüşü mümkün olmayan azalma olabilir. Buna ‘kronik böbrek yetmezliği’ denilir. Şeker hastalığı, yüksek tansiyon, ciddi idrar yolu iltihapları, tedavisiz kalan böbrek taşları, protein kaçağı ve nefrit denilen bağışıklık sistemi hastalıkları, uzun süreli böbreğe zarar veren ilaç kullanımı (özellikle ağrı kesiciler ve antibiyotiklerin bilinçsiz kullanımı) kronik böbrek yetmezliğine neden olabilir. Ayrıca böbrekte ve idrar yollarında doğumsal problemler nedeniyle bu hastalık çocukluk yaşlarında da ortaya çıkabilir. Kronik böbrek yetmezliği geriye dönüşümsüz ve ilerleyici bir hastalık olduğundan; hastalık ortaya çıkmadan böbreklerimizi koruyucu önlemler almamız gerekmektedir. Peki, kronik böbrek yetmezliğinden nasıl korunabiliriz? Bilinçsiz ilaç kullanımından 
uzak durmak, böbrek hastalıklarının en sık sebepleri olan şeker hastalığı ve yüksek tansiyon gelişimini geciktirmek için sağlıklı beslenmek ve egzersiz yapmak ilk basamaklardır. Şeker hastalığı veya yüksek tansiyon teşhisinin koyulması ile beraber ilk andan itibaren bu hastalıklar ile ilgili hekimlerin kontrollerine girmek ve önerilere harfiyen uymak hem bu hastalıkların ilerlemesini hem de bu hastalıklar sonucu gelişebilecek böbrek yetmezliğinin başlamasını önleyecek ya da geciktirecektir. Her şeye rağmen kronik böbrek yetmezliği gelişen hastalar ise iç hastalıkları ve nefroloji hekimlerinin desteği altında disiplinli bir takip ve tedavi ile kalan böbrek fonksiyonlarını olabildiğince uzun bir süre korumaya çalışmalıdırlar. Her iki böbreğin çalışması yüzde 15’in altına düştüğünde yani böbrek yetmezliği en ileri aşamaya geldiğinde artık hekim ve hastanın böbreklerimizin yapamadığı işleri yapacak yeni bir tedavi üzerine konuşma vakti gelmiştir.    

DİYALİZ BAĞIMLILIĞINA SON!

Böbrek yetmezliği olan hastaların diyaliz gibi hayat kurtarıcı bir tedavi seçeneği vardır. Diyaliz yöntemi hemodiyaliz (makine diyalizi) ve periton diyalizi (karın diyalizi) olarak 2 şekilde uygulanmaktadır. Her iki uygulama ile böbreğin yetmezlik nedeniyle atamadığı atıklar vücudumuzdan uzaklaştırılır. Bir diğer tedavi yöntemi olan böbrek nakli ileri aşama böbrek yetmezliğinin tüm dünyada kabul gören en ideal tedavi yöntemidir. Nakledilen böbrek; makine diyalizinin haftada 3 gün yaptığı atık madde temizleme işini tıpkı hastanın eski sağlıklı böbrekleri gibi her dakika her saniye yapmaktadır. Böylece diyaliz esnasındaki olumsuz etkiler ortadan kalkarak, kişiler hastalık öncesindeki sağlıklı durumuna benzer bir hayat tarzı sürme imkanına kavuşmaktadır.  Hastaların diyaliz bağımlığı ortadan kalkmakta, yaşam konforu artmakta, sosyal hayatlarında çok anlamlı bir düzelme ortaya çıkmakta ve daha rahat iş imkanı bulmaktadırlar. Nakil ile iştahsızlık ve kronik halsizlik gibi şikayetler ortadan kalkar. Cinsel fonksiyonlarda düzelme olur ve kadın hastalarda çocuk sahibi olabilme imkanı yeniden oluşur. Her şeyden önce beklenen ömür diyalize göre ortalama 2-2.5 kat uzar.

Doku uyumu avantajdır

Diyaliz tedavisine başlanmadan böbrek nakli olunabilir mi?

Böbrek nakli için uygun olarak değerlendirilen adaylarda diyaliz ihtiyacı ortaya çıktığında diyalize girmeden böbrek nakli gerçekleştirilmesi bir alternatiftir. Yani böbreklerimizin çalışma gücü yüzde 15’in altına indiğinde ve nefes darlığı, bulantı, iştahsızlık, kilo kaybı gibi böbrek yetmezliğinin şikayetleri ortaya çıktığında böbrek nakline başvurulabilir.

Kimlere böbrek nakli tedavisi uygun değildir?

Kronik böbrek yetmezliği son aşamaya gelmiş tüm hastalar böbrek nakline adaydır. Hastanın böbrek hastalığı dışındaki hastalıklarının ameliyat olmasına engel teşkil ettiği durumlar (ileri derecede kalp hastalıkları, akciğer hastalıkları), devam eden ciddi bir enfeksiyon varlığı, yakın zamanda kanser tespit edilmiş olması böbrek nakline de engel teşkil eden durumlardır.

Böbrek nakli için organ nasıl sağlanmaktadır?

Böbrek nakli için organlar canlı kişilerden veya kadavradan sağlanır. Canlıdan organ naklinde 4. dereceye kadar akraba ve hısım akrabalar (eşin akrabaları) verici olarak kullanılabilir. Akraba olmayıp duygusal bağ ile verici olmak isteyen böbrek vericileri için Sağlık Bakanlığı denetimindeki bölgesel etik kurulları tarafından karar verilmektedir. Kadavradan organ nakli ise gönüllülük esasına göre öldükten sonra organlarını bağışlayan insanlar 
sayesinde gerçekleşebilmektedir. Ülkemizde kadavradan böbrek nakli Sağlık Bakanlığı Ulusal Koordinasyon Sistemi aracılığı ile yürütülmektedir.

Böbrek naklinde doku uyumu şart mıdır?

Günümüzde organ nakli sonrasında kullanılan ilaçlardaki gelişmeler sayesinde doku grubu uygunluğu şartı aranmamaktadır. Bununla birlikte doku grubunun uyumunun fazlalığı nakil tedavisinin başarısında ek bir avantaj getirebilir.

Böbrek naklinde kan grubu önemli midir?

Kan grubu uyumu böbrek naklinde gerekli bir durumdur. Herkes RH (+) ya da (-) fark etmeden aynı kan grubundaki akrabasına böbrek bağışı yapabilir. Ayrıca 0 grubu kişiler tüm kan gruplarına organ bağışı yapabilirken, AB grubu kişiler tüm kan gruplarından organ alabilirler. Kan grubu uyumu olmayan alıcı ve vericiler için çapraz nakil bir alternatif oluşturmaktadır. 

Canlıdan böbrek naklinin, kadavradan böbrek nakline göre üstünlükleri nelerdir?

Canlı böbrek vericisi, böbreğin nakil edileceği hastanın genellikle yakın bir akrabasıdır, bu nedenle daha iyi doku uyumu olasıdır. Hazır bir verici sayesinde ameliyat tarihi önceden planlanır ve en uygun 
şartlarda ameliyat gerçekleştirilir. Genellikle böbrek hemen çalışmaya başlar ve nakledilen böbreğin ömrü kadavradan yapılan nakillere göre daha uzundur.

Böbrek nakli sonrası ilaç kullanılır mı?

Nakledilen böbreği vücudumuz yabancı kabul ettiği için ona karşı bağışıklık sistemi hücrelerini göndermektedir. Bu yüzden bağışıklık sistemini baskılamak için ömür boyu ilaç kullanmak gerekir. İlerleyen yıllarla beraber ilaç sayısı veya dozları genellikle düşmektedir.

Böbrek nakli sonrası bir daha böbrek yetmezliği gelişir mi?

Son yıllarda tıptaki gelişmeler ile beraber bir sene sonunda nakledilen böbreğin halen çalışır olma oranı canlıdan böbrek nakli için yüzde 98, kadavradan donör böbrek nakli için  %95’e ulaşmıştır. Yıllar içerisinde nakil böbreğinde de yetmezlik gelişebilir. Yetmezlik gelişme süresi nakil öncesi alıcı ve vericinin özellikleri, organ nakli ekibinin uyum ve tecrübesi, hastanın hekime güveni ve ilaç kullanma uyumu, doku uyumu gibi birçok faktöre bağımlıdır. Hastadan hastaya çok değişkenlik göstermektedir. Hastalar arasında büyük farklılıklar gösteren bu durum nedeniyle en doğru yaklaşım böbreğe bir ömür biçmemektir.

Nakil sonrası vücudumuz böbreği reddedebilir mi?

En sık red olayı ilk 6 ayda yaşanır. İlaçlar doğru ayarlanıp kullanıldığı takdirde giderek red ihtimali azalır. Ancak çok küçük bir hasta gurubunda bütün dikkate rağmen kronik (müzmin) red olayı uzun yıllar içerisinde gelişebilir. Red olayının erken teşhisi ve tedavisi ile organın ömrü uzatılabilir. Bunun için hastanın organ nakli konusunda deneyimli bir merkezde takibi son derece önemlidir.

YRD. DOÇ. DR. ABDULLAHŞUMNU