ONLİNE İŞLEMLER
Halk arasında sık karşılaşılan bir sağlık problemi olan ishal, evde beslenme şeklinin düzenlenmesi ile genellikle kısa sürede atlatılmaktadır ancak geçmeyen ishalde mutlaka doktora görünmek gerekir.
İshal(diyare) gevşek, sulu veya sıvıya yakın şekilde, günde 3 kere veya daha fazla olacak şekilde sık sık tuvalete çıkma ile seyreden bir bağırsak rahatsızlığıdır. İshal, genellikle kısa süre içinde azalarak geçer ancak geçmeyen, uzun süreli ve şiddetli ishal, farklı hastalıkların habercisi olabilir. Uzun süren ishal neticesinde vücutta elektrolit ve sıvı kaybı yaşanabilir. Elektrolit, vücuttaki sıvılarda elektriği iletebilen maddelerdir ve asit, tuz ve bazdan oluşmaktadır. İshale mide bulantısı, kusma ve ateş eşlik ediyorsa viral veya bakteriyel bir sorundan şüphe edilebilir.
Enfekte olmuş besinlerin tüketilmesi sonucu, bağırsaklarda bulunan zararlı mikroorganizmaların çoğalmasıyla ortaya çıkan karın ağrısı, şişlik ve şiddetli sulu ishal ile seyreden bir hastalıktır. Zehirli ishale neden olan enfeksiyon, viral veya bakteriyel olabilir. Salmonella, e.coli, norovirus, rotavirüs gibi enfeksiyonlar en sık karşılaşılan enfeksiyon kaynaklı ishal nedenlerindendir. Hızla başlayan, şiddetli ağrı, mide bulantısı ve halsizlik ile birlikte görülen ishal için zaman kaybetmeden mutlaka doktora görünmek gerekmektedir.
İshal (diyare), dışkılama sıklığının artması ve dışkı kıvamının daha sıvı hale gelmesi ile kendini gösterir ve ortaya çıkma nedenine göre çeşitlere ayrılır. İshal türleri şunlardır:
En sık karşılaşılan ve genellikle birkaç gün süren ve müdahale gerektirmeksizin kendiliğinden geçen akut ishal, diğer ishal türlerine göre en hafif geçirilen ishal türüdür. Beslenme alışkanlıklarının düzenlenmesi ile hızla kontrol altına alınabilir ve bağırsak düzeni eski haline geri dönebilir.
Üç hafta veya daha fazla sürebilen gün içerisinde sıkça ve sulu şekilde dışkıya çıkma ile kendini gösteren kronik ishal, birçok farklı sebebe bağlı ortaya çıkabilir. Akut ishalden farklı olarak kronik ishalin altında farklı bir sağlık sorunu bulunabilmektedir. Kronik ishal, enfeksiyonlar, inflamatuvar bağırsak hastalıkları (ibh), irritabl bağırsak sendromu (ibs), rutin olarak kullanılan ilaçlar, malabsorpsiyon sendromları veya endokrin ve metabolik nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Kronik ishal belirtileri aşağıdakilerden bazıları olabilir:
Osmotik ishal, bağırsak lümeninde (bağırsak içindeki açıklıktır), emilemeyen moleküller gibi maddelerin çoğalması durumunda meydana gelen ishal türüdür. Emilemeyen ya da kötü emilen maddeler, bağırsakta kalarak suyu bağırsak lümenine çeker ve dışkı daha sulu hale gelir. Laktoz intoleransında laktozun emilmemesi veya kötü emilmesi sonucunda oluşan ishal, osmotik ishale örnek gösterilebilir. Osmotik ishal, besin emilmemesine bağlı ortaya çıktığı için yemek yenmediğinde ishal de durabilir veya azalabilir. Ağrısızdır ancak şişkinlik ve gaz görülebilir.
Sekretuar ishal, bağırsak mukozasından aşırı sıvı ve elektrolit salgılanması ile ortaya çıkan ishal türüdür. Sekretuar ishalde, su ve tuz geri emilmediği için dışkı sürekli sulu kalmaktadır ve netice olarak sodyum emiliminde bozulma gerçekleşir. Aç kalındığında azalmaz. Karın ağrısı yaşanmaz ancak belirgin sıvı kaybı olur. Sekretuar ishalin altında yatan nedenler mutlaka doktor kontrolünde tedavi edilmelidir.
Enflamatuvar ishalde, bağırsak mukozasında oluşan iltihaplanmaya bağlı mukoza hasarı gelişebilir ve dışkıya kan, mukus ve iltihap karışır. İltihaplanma yani enflamasyon mukozada hasara neden olur, bağırsakta emilim azalır ve sızma artar. Enflamatuvar ishal ateş, halsizlik, karın ağrısı ve krampla seyreden bir ishal türüdür. Aç kalındığında geçmez, mutlaka doktora görünmek gerekmektedir.
Motilite tıbbi olarak hareket edebilme yeteneği demektir. Motilite bozukluğuna bağlı ishal, bağırsak hareketlerinin, olağandan hızlı veya yavaş gerçekleşmesi nedeniyle yaşanan ishal türüdür. Hipermotilite yani hızlı geçiş nedenli ishal, daha sık yaşanmaktadır; tüketilen besinler sindirilemeden hızlıca bağırsaktan geçerler. İrritabl Bağırsak Sendromu (İBS), motilite bozukluğu kaynaklı ishale örnektir.
Malabsorptif İshal, besin emiliminde bozukluk olması neticesinde yaşanan ishal türüdür. Besinler emilmediğinde sindirilmemiş olarak bağırsakta kalır ve mevcut suyu çeker ve buna bağlı olarak dışkı sulu olur. Besin emiliminin yetersiz olması demek protein, vitamin, yağ, mineraller veya karbonhidratların emilemediği anlamını taşır. Örneğin, çölyak hastalığındaki gluten hassasiyeti sonucu gelişen villus hasarı, malabsorptif ishale neden olabilir.
Ekssüdatif İshal, bağırsak mukozasında yani iç duvarında gelişen ülser (yara) veya inflamasyon (iltihaplanma) sonucu protein, mukus, plazma veya kan sıvılarının bağırsak içindeki açıklıklara (lümene) sızmasına bağlı gelişen ishal türüdür. Dışkıda kan ve mukus bulunabilir, karın ağrısı ve ateş görülebilir ve gece de devam edebilir.
İshal, çoğunlukla kontamine olmuş yani parazitlerle veya bakterilerler kirlenmiş besinlerin tüketilmesi neticesinde yaşanan bir sık dışkıya çıkma problemidir. Bu besin su da olabilir, herhangi bir meyve ya da piştikten sonra kontamine olmuş bir yiyecek de olabilir. Laktoz intoleransı, çölyak hastalığı veya irritabl bağırsak sendromu gibi farklı bir sağlık sorununa bağlı olarak da gelişebilir. İshal nedenleri şunlardır:
Bazı besinler bağırsak hareketlerini hızlandırabilir veya bağırsak florasını değiştirebilir. İshale neden olabilen yiyecekler şunlardır:
En sık görülen ishal nedenlerinden biri enfeksiyonlardır. İshale neden olan enfeksiyonlardan bazıları şunlardır:
Çocuklarda ve bebeklerde ishal tıpkı yetişkinlerde olduğu gibi virüs, bakteri veya parazit gibi enfeksiyonlardan, antibiyotik kullanımından, gıda alerjilerinden ve bağırsak hastalıklarından kaynaklanabilmektedir.
Bebeklerde ishal nedeni bunlara ek olarak beslenme hataları ve diş çıkarma kaynaklı olabilmektedir. Bebeklerin anne sütü yanı sıra tükettiği ek formül mamanın fazla sulu olması, ek gıdaya geçerken bazı besinlerin bağırsağı zorlaması ve aşırı meyve suyu içerikli ürün tüketimi (armut ve elma suyu) ishale neden olabilmektedir. Ayrıca diş çıkarma dönemlerinde bebeklerde ishal görülebilmektedir.
Çocuklarda ishal stres kaynaklı olabilir. İlk kez sosyal ortama adım atan, örneği kreşe yeni başlayan çocuklarda alışma dönemlerinde stresten kaynaklanan ishal ile karşılaşılabilir.
Günde 3 kere veya daha fazla gevşek ve sulu dışkılama genellikle ishaldir. İshal belirtileri aşağıdaki gibidir:
Genellikle ishal ev ortamında düzenli beslenme ve sıvı kaybının önlenmesi ile kendiliğinden azalarak geçen bir bağırsak hastalığıdır ancak bazı durumlarda zaman kaybetmeden mutlaka doktora başvurmak gerekir. Yetişkinler için ishale aşağıdaki durumlar da eşlik ediyorsa doktora başvurulması gerekmektedir:
Bebekler ve çocuklar için ishale aşağıdaki durumlar da eşlik ediyorsa doktora gitmek gerekir:
İshalin nedenini doğru teşhis edebilmek için doktorunuzun bilmesi gereken aşağıdaki gibi bazı ayrıntılar bulunmaktadır:
Ayrıca doktor tarafından fiziki muayene gerekir ve bazı laboratuvar testleri de gerekmektedir. İshal teşhisi için istenebilecek laboratuvar testleri kan, idrar ve gaita (dışkı) içerebilir.
İshalde en önemli şey beslenmenin kesilmemesidir. Hızla boşaltım yapıldığı için halsizlik, besin, sıvı ve elektrolit eksikliği yaşanabilir. İshale iyi gelen yöntemler şunlardır:
İshalde beslenmeye devam edilmelidir. Başka bir sağlık sorunundan kaynaklanmayan ishalde doğru besinler tüketilerek ishal ile mücadele edilebilir. İshali kesen yiyecekler şunlardır:
İshalde beslenmeye devam etmek gerekir ancak doğru besin öğeleri tüketilmezse ishal şiddetlenebilir veya azalmayabilir. Altında yatan başka bir sağlık sorunu yoksa ishalken aşağıdaki besinler tüketilmemelidir:
İshalin tedavisi nedenine bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Sıklıkla evde geçirilebilen bir hastalık olduğundan dengeli ve doğru beslenme ile atlatılabilir ancak altında farklı bir neden yatıyorsa öncelikle o durumu ortadan kaldırmak gerekir. İshal tedavisi aşağıdaki şekilde olabilir:
Sağlıklı ve dengeli beslenmek çoğunlukla akut ishali önlemede etkili olabilmektedir ancak viral ve bakteriyel enfeksiyonların neden olduğu ishal için dikkat edilmesi gereken bazı hususlar bulunmaktadır. İshali önleme yöntemleri şunlardır:
İshal genellikle birkaç gün içinde kendiliğinden ya da besin alışkanlığının düzene girmesi ile geçebilmektedir ancak bazı durumlarda tehlikeli olabilmektedir. Yüksek ateş, şiddetli bulantı, kusma ve karın ağrısı, dışkıda kan, baş dönmesi, halsizlik ve ağız kuruluğu ile devam eden ishal, tehlikeli ishal olarak düşünülebilir ve bu belirtilerden biri ya da birkaçı mevcutsa zaman kaybetmeden doktora gitmek gerekmektedir. İshal ile birlikte idrar sıklığında azalma ve idrarda kan (koyu renkli idrar) görülürse bu durumda da doktor kontrolü gerekir.
Şiddetli ishal, normalden daha sık ve yoğun dışkıya çıkılması durumudur. Fazla sıvı ve elektrolit kaybı ile sonuçlanır. Şiddetli ishalin nedenleri aşağıdaki etkenler olabilir:
Eğer yüksek ateş, şiddetli karın ağrısı, bulantı ve eşlik eden kusma, baygınlık hissi, ağız kuruluğu ve idrarda azalma varsa acilen doktora başvurulmalıdır.
İshal esnasında vücutta besin, sıvı ve elektrolit kaybı yaşanır buna dehidratasyon denir. İshalde sıvı kaybını önlemek için bol sıvı tüketmek, bebeklerde ishal sırasında sıvı kaybını önlemek için anne sütüne devam etmek gerekir. Sıvı tüketimi sadece su olarak değil ayran ve çorba gibi sıvı besinlerle de sağlanabilir. Eğer sıvı tüketimi bulantı vb. nedenlerle aksadıysa doktor kontrolünde Oral Rehidratasyon Solüsyonu (ORS) kullanımı tercih edilebilir. ORS, ishal sırasında kaybedilen elektrolit ve sıvıları telafi edebilmektedir.
Dışkı rengi, ishal nedeni ve durumu ile ilgili bir fikir verebilmektedir. Dışkı rengi kahverengi tonlarındaysa genelde sağlıklı kabul edilebilir ancak daha açık veya daha koyu olursa bazı durumların habercisi olabilir. İshalde dışkı renginin anlamları aşağıdaki gibidir:
Daha çok gelişmeye devam eden ülkelere seyahat bireylerde yaşanır. Kirli su veya besinlerin tüketilmesi sonucu çoğunlukla bakteriyel şekilde meydana gelmektedir fakat bakteriyel veya virüs kaynaklı da olabilir. Seyahat ishalini önleme yöntemleri şunlardır:
Türk kahvesinin ishali kesme etkisi tıbbi olarak doğrulanmamıştır ve aksine kafein içeren maddelerin, bağırsak hareketini artırma etkisi bulunmaktadır.
İshal süresince maden suyu tüketmek, ishal nedeniyle kaybedilen sıvı ve elektrolitleri telafi etmeye yardımcı olabilir. Özellikle sade maden suları tercih edilebilir.