Çocuk Şaşılık

Şaşılık (Kayma) Nedir?

Şaşılık iki gözün orta hatta olmaması ve göz hareketlerinin birbiriyle olan ahenginin kaybolması durumudur. Diğer bir deyişle, bir göz farklı bir yöne bakarken öbür gözün farklı bir yöne bakmasıdır. Şaşılık durumu devamlı olabilir veya aralıklı ortaya çıkabilir. Bazı durumlarda kayma belli bir gözde sabittir ve bu göz sağlam göz kapalı iken obje takibi yapıyorsa da, her iki göz açıldığında kayma tekrar aynı gözde ortaya çıkar. Bu tip şaşılıklarda göz tembelliği (amblyopi) riski çok yüksektir. Bazı şaşılık tiplerinde ise kayma bir gözden diğer göze geçiş gösterebilir. Bu gibi kaymalara “alternan şaşılık” ismi verilir. Alternan tipte şaşılıklarda ve aralıklı (intermittan) ortaya çıkan şaşılıklarda göz tembelliği (amblyopi) riski nispeten daha azdır.

Göz Tembelliği Nedir?

Yenidoğan bir bebek 3-4 aylığa ulaştığında, artık küçük objelere odaklanabilmeye başlar ve bu yaşta düz bakışta her iki gözün orta hatta olması beklenir. Artık her iki gözün hareketleri koordine olmaya başlamıştır. Bebek 6 aylığa geldiğinde ise, uzakta ve yakındaki nesnelere odaklanabilmesi beklenir. Görmenin tam olarak gelişebilmesi için her iki gözün koordine olarak birlikte hareket etmesi gerekir. Beyin her zaman daha iyi gören gözün, dolayısıyla sağlam olan gözün gördüğü imajı önemser. Görmesi daha zayıf olan kayan gözün gördüğü imaj ise yok sayılır ve bu gözde göz tembelliği gelişir. Göz tembelliği sağlam göze kapatma uygulanarak diğer zayıf gözün çalıştırılması sağlanarak tedavi edilmeye çalışılır. Göz tembelliği eğer erken farkedilirse tedavi çoğu zaman oldukça başarılıdır. Tedavi geciktirilirse göz tembelliği kalıcı hale gelir ve kalıcı görme azlığı oluşur. Bir kural olarak, göz tembelliği ne kadar erken farkedilir ve ne kadar erken tedavi başlanırsa tedavi o kadar başarılı olur.

Şaşılığın Belirtileri Nedir ve Zaman Başlar?

Şaşılığın en temel belirtisi her iki gözün orta hatta olmamasıdır. Düz bakışta bir gözün bakış yönü ile diğer gözün bakış yönü arasında fark varsa, şaşılıktan şüphelenilmelidir. Şaşılığın diğer temel belirtisi ise görme azlığıdır (göz tembelliği). Çocuğun sağlam gözü kapatılıp kayan gözü ile baktırılmaya zorlandığında huzursuzlandığı, ağladığı ve rahatsız olduğu görülür. Çocuğun bu davranışının sebebi kayan gözünün az görmesidir. Bazı aralıklı ortaya çıkan şaşılık tiplerinde çocuğun özellikle yoğun güneş ışığı altında bir gözünü kapattığı farkedilir. Bazı vertikal şaşılık tiplerinde ise çocuğun kafasını belli bir yana doğru yatırarak baş pozisyonu geliştirdiği farkedilebilir. Bahsi geçen son iki durum çift görmeyi engellemek için yapılan refleks davranışlardır ve şaşılık açısından tetkik gerektirir.

Şaşılık süt çocukluğu döneminden (infantile çağ – ilk 1 yaş), 6 yaşa kadar herhangi bir zamanda ortaya çıkabilir. Şaşılık ortaya çıkış zamanı sıklıkla 3 yaşlarına denk gelir. Buna ragmen, daha geç çocukluk döneminde hatta erişkin döneminde bile ortaya çıkabilir. Şaşılığın ileri çocukluk döneminde ve erişkinlerde ortaya çıkması ve özellikle çift görmenin de eşlik etmesi ciddi nörolojik hastalıklara işaret edebileceğinden mutlaka detaylı tetkik edilmelidir. Şaşılıkla en sık karışan bir durum yalancı şaşılıktır (psödo-strabismus). Yalancı şaşılık durumunda çocuğun bir gözü kayıyor gözüküyor olmasına ragmen aslında her iki göz de aynı yöne bakmaktadır. Yalancı şaşılığın en sık sebepleri arasında: göz kapaklarının buruna yakın kısmında ek bir deri katlantısı olması, geniş burun kökü ve gözlerin anatomik olarak birbirine yakın yerleşimli olması durumları yer alır. Bebeğin yüzü ve göz çevresi geliştikçe yalancı şaşılık durumu zamanla ortadan kalkar.

Hastalık Sıklığı Ne Kadardır?

Şaşılık sıklığı, Amerika Birleşik Devletlerinde yapılan çalışmalarda %2 ile %5 arasında bildirilmiştir. Hastalığın erkek ve kızlarda görülme oranı aynıdır. Hastalıkta aile öyküsü bulunabilir fakat çoğu hastada aile öyküsü saptanamayabilir.

Hastalığın Sebepleri Nelerdir?

Şaşılık çok çeşitli nedenlere bağlı ortaya çıkabilir ve bir kısmının ortaya çıkış sebebi tam olarak bilinmemektedir. Her gözde, göz hareketlerini sağlayan 6 adet kas bulunmaktadır. Bu kaslardan ikisi gözün sağa ve sola bakışını sağlarken diğer dört kas ise belirli açılarda aşağı ve yukarı bakıştan sorumludur. Gözlerin belirli bir hedefe doğru düz olarak bakabilmesi için bütün bu kasların dengeli olarak koordine bir şekilde çalışması gerekir. Bu kasların dengeli ve koordine hareketi bozulduğunda şaşılık durumu ortaya çıkar.

Şaşılık risk faktörleri aşağıdaki gibidir:

• Aile öyküsü: ailesinde şaşılık öyküsü bulunanlarda sıklık daha fazladır.
• Refraksiyon-Göz bozuklukları: yüksek düzeltilmemiş hipermetropisi olanlarda risk yüksektir.
• Göz ile ilgili hastalıklar: doğumsal katarakt, prematür retinopatisi, retina dekolmanı,
• Diğer hastalıklar: gözlerin dengeli ve koordine hareketinden beyin sorumlu olduğundan serebral palsi, down sendromu, hidrosefali, beyin tümörleri, kafa travmaları gibi durumlarda şaşılık ortaya çıkabilir.

Nasıl Tanı Konulur?

4 aylıktan daha fazla olan ve şaşılığı olduğu düşünülen bir bebekte tam bir göz muayenesi yapılması gerekmektedir. Riskli bebeklerde muayene daha erken yapılmalıdır. Muayenede göz hareketleri ve obje takibi dikkatle değerlendirilmelidir. Yaşı uygun olan hastalarda refraksiyon ölçümü (göz numarası) ve görme keskinliği testleri uygulanmalıdır. Erken bebeklik döneminde yalancı şaşılıkla sıklıkla karşılaşılabilir. Bu yaş grubunda geniş ve düz bir burun kökü ve iç göz kapağında ek bir deri katlantısı bulunması yalancı bir şaşılık görünümü oluşturur ve aileleleri endişelendirir. Göz doktorunuz tarafından yapılacak muayene ile gerçek şaşılık ile yalancı şaşılık ayrımı yapılabilmektedir.

Nasıl Tedavi Edilir?

Şaşılık tedavisinde esas amaçlar

• Görmeyi korumak
• Göz tembelliğini önlemek
• Kaymayı düzeltmek
• Binoküler (iki göz ile görme), 3 boyutlu görmeyi sağlayabilmek.

Şaşılık ve göz tembelliği erken farkediliğinde tedavi çoğu zaman başarılıdır. Geç tanı konulması durumunda oluşacak göz tembelliği ise kalıcı görme azlığı yaratır. Göz tembelliğinin eşlik ettiği şaşılık durumlarında sağlam göze kapama tedavisi uygulanarak zayıf gözün görmesinin arttırılması amaçlanır. Tam bir göz muayenesinden sonra göz doktorunuz sizin için uygun tedaviyi belirleyecektir. Tedavi şekilleri aşağıdaki gibidir:

• Gözlük veya kontakt lens: düzeltilmemiş hipermetropiye bağlı oluşan şaşılıklarda gözlük veya kontakt lens tedavisi başarı sağlar
• Prizm lensler
• Ortoptik tedaviler: bazı tip şaşılıklarda
• İlaçlar: göz damlaları, kas dengesini yeniden oluşturabilmek için yapılan kas içi Botulinum toksin enjeksiyonları
• Cerrahi: Kas boyu ve pozisyonu cerrahi olarak değiştirilerek gözlerin doğru hizalanması amaçlanır. Cerrahi genel anestezi altında uygulanır. Kaymanın düzeltilmesi ile görme düzeyinin iyileştirilebileceği ve binoküler görme beklentisi olan hastalarda erken cerrahi daha çok tercih edilir. Çocuk büyüdükçe normal görme ve derinlik hissi – 3 boyutlu görme beklentisi azalır. Bu sepeple cerrrahi okul öncesi yapılmalıdır.

Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Şaşılık tedavi edilmezse aşağıdaki durumlar ortaya çıkar:

• Göz tembelliği: zayıf olan gözün gördüğü imaj beyin tarafından kaydedilmez ve bu gözün görmeye katkısı azalır.
• Yürüme, konuşma gibi fonksiyonların gelişiminde gecikme
• Az görmeye bağlı okul başarısında düşme ve sosyal problemler
• Göz ağrısı, göz yorgunluğu, baş ağrıları
• Çift görme
• Derinlik hissinde – 3 boyutlu görmede zayıflık
• Şaşılığın sebep olduğu kozmetik görünümün kişisel özgüvene olan negatif etkisi

Tedavi Sırasında ve Sonrasında Ne Gibi Beklentiler Olmalıdır?

Şaşılık cerrahisi hastane ortamında günübirlik yapılan bir işlemdir. İyileşme süresi oldukça kısadır ve hasta birkaç gün içerisinde normal yaşantısına dönebilir. Cerrahi sonrasında gözlük, kontakt lens veya prizma tedavisi ile göz kaslarının hassas ayarı gerekebilir. Bazı durumlarda cerrahi düzeltme fazla veya az gelebilir veya düzeltme yapılan gözlerde kayma tekrar ortaya çıkabilir. Bu gibi durumlarda yapılacak ek cerrahiler ile daha doğru ayarlama sağlanır. Şaşılık cerrahisi güvenli ve etkili bir cerrahi olmasına karşın her ameliyatta olduğu gibi bir takım komplikasyonları da beraberinde getirir. Bunlar arasında düzeltmenin az veya fazla olması, enfeksiyon, kanama, fazla yara dokusu oluşumu gibi durumlar sayılabilir.